49144 P1190202 (2)

314 ARCHEOLOGIA W BADANIACH NAJSTARSZYCH ZESPOŁÓW

314 ARCHEOLOGIA W BADANIACH NAJSTARSZYCH ZESPOŁÓW

Początki klasztoru odnoszone są do lat czterdziestych XI w. Czas przybycia mnichów nastąpił zatem bezpośrednio po okresie reakcji pogańskiej z końca lat trzydziestych. Wybór miejsca nie by! też chyba przypadkowy: konwent stanowić mógł oparcie dla pobliskiej diecezji gnieźnieńskiej, a zarazem zaporę przed wpływami pogańskimi, docierającymi na Kujawy z terenów pruskich i pomorskich. Badania wykazały, ze proces budowy kościoła klasztornego był rozciągnięty w czasie. Wynikałoby stąd, że jego realizację prowadził zapewne nie jeden, lecz więcej budowniczych. Szczególne znaczenie ma odkrycie krypty wschodniej najstarszego kościoła. Przykłady z obszarów ottońskich na terenach nadreńskich i nadmozańskich wykazują, że podobne założenia upowszechniały się w latach 1020--1040. Najstarszy kościół, o długości muru korpusu nawowego ponad 37 m, zajął ¹ znaczną część plateau po stronie północnej ■yc. 13.4. Mogilno - pian kotciola kiasz- grodu mogileńskiego, świątynię określono «xtv*o r - jan Ewnart-y * ™>r, ._Q tr6j_nawową bazylikę z tran.seprem

i trzema apsydanu. Jej najwcześniejszą fazę wyznaczał po stronie wschodniej transept, zakończony a psy dam i, z którego dwie ldatki schodowe prowadziły do krypty znajdującej się pod'prezbiterium W ten sposób chór wschodni wyniesiony był około 2,5 m powyżej posadzki nawy głównej. Zdaniem Zygmunta Świechowskiego (1984), obecność w kościele klasztornym tzw. niskiego transeptu. jak i nieproporcjonalne względem siebie kształty innych elementów przestrzennych, osadzają kościół mogileński w grupie przykładów budownictwa wczesnoromańskiego. Budowla najstarszej fezy stylistycznie przypomina zredukowaną formę architektury karolińskiej, której realizacje można odnaleźć na obszarze Niemiec jako charakterystyczne dla kręgu nadieńsko-mozańskiego pierwszej połowy XI w.

Problemem badawczym było określenie pierwotnego charakteru fesady zachodniej Badania Jadwigi Chudziakowej (1984) wykazały bezpodstawni >s> przypuszczeń na temat dwuwieźowej fesady kościoła. Zwrócono też uwagę na zgodność planu znajdującej się tu krypty z przebiegiem pomieszczeń naw bocznych, tym samym wykluczono możliwość obecności wieży wysuniętej poza

⁹ (awwir u *r=ad bad*A napunnch dziejów kluzmu zaprezentowano »zczcróIo\v<> w praczch K. knrśrzioOezz 1978, J- Chudzizkowa IWt 1997, 2001, w cytowanych pracach Ittcraiura

^ItóCIÓŁ 1 KLASZTOR NA OSADZIE GRODOWEJ

315

fasadę zachodni ą Więcej danych wskazuje, że byi tu raczej trójdzielny, jednodniowy piaski westwerk o prostym przebiegu fasady, z wkomponowana weń <peża powyżej krypty zachodniej (ryc. 13.4). Nie rozstrzygnięto natomiast kwe*-1 obecności bądź braku w najstarszym kościele empory. Badania archeologiczne wykazały też, że pierwotne wejście do kościoła nie mogło znajdować dę po stronie zachodniej, bowiem zachodnia ściana bazyliki została wzniesiona ut przy wale, co wydatnie utrudniałoby komunikację. Więcej danych przemawia za przyjęciem przypuszczenia, że pierwotne wejście znajdowało się w południowej ścianie kościoła, gdzie zidentyfikowano późnoromański portal Audowany z cegieł. Wskazywać to może na starszy wzorzec reguły benedyktyńskiej, a zatem pochodzący jeszcze z czasów sprzed reformy kluniackiej, kiedy to Cpowszechniły się wejścia w ścianie zachodniej, a z koncepcji rozplanowania kościoła sukcesywnie znikały krypty.

I Innym problemem będącym przedmiotem ożywionych dyskusji jest funkcja achodniej krypty kościoła, przypominającej podobne założenia znane w tym okresie w kręgu architektury nadreńsko-mozańskiej. Jadwiga Chudziakowa (2001) nie wyklucza, że w początkowym okresie użytkowania kryptę należałoby traktować nie jako miejsce składania zmarłych, ale powinno się jej raczej przypisać funkcję sali kapitularza, czyli miejsca zgromadzeń zakonników (ryc. 13.5). Odnotowano bowiem, że wystrojem ustępowała ona jedynie bazylice. Tym samym krypta stać się mogła miejscem grzebalnym dopiero po wybudowaniu murowanego klasztoru. Budowa kościoła opackiego musiała być bardzo kosztowna, za czym przemawia brak murowanych budynków klasztornych. Na tej podstawie przyjmuje się, że główną misją klasztoru w najwcześniejszej fazie jego dziejów mogło być raczej aktywne życie religijne niż kontemplacyjny charakter .pppółnoty.

K (Badania archeologiczne wskazują na wielkie wstrząsy przypadające na pierwszą połowę XIII w. Ślady spalenizny z tego okresu znajdowano zarówno

13-5. Mogilno - widok kryp-ty zachodniej kościoła klasztornego (wg J. Chudziakowej)