14434 P1190208 (2)

326 ARCHEOLOGIA 1 BADANIACH NAJSTARSZYCH ZESPOŁÓW

326 ARCHEOLOGIA 1 BADANIACH NAJSTARSZYCH ZESPOŁÓW

nłowej ściany kościoła konwentualnego; całość powiązano z działalnością warsztatu mistrza Simona. Niektóre odsłonięte w trakcie badań budynki, również przypisywane cystersom, datuje się na czas po i pojawieniu się zgromadzenia w Wąchocku w 1179 r., a przed wzniesieniem klasztoru (por. A. Massal-I ski, D. Olszewski 1993). W latach I Siedemdziesiątych XX w. miały I miejsce odkrycia, które wzbudziły I wiele emocji w środowiskach ba-1 daczy. Chodzi o negatywowe po-1 zostalości nieznanych dotąd budow-I li monumentalnych, stratygraficznie I poprzedzających wzniesienie zabu-1 dowań .trzynastowiecznego klasz-I toru. Wyróżniały się wśród nich: _____    obiekt sakralny - identyfikowany

z kaplici pałacową ona proaokm-na budowla świecka - zinterpretowana jaki palatium Ich materialne świadectwa są fragmentaryczne, słabo zachowane i niejednoznaczne w wymowie. Pozostałością po kaplicy miały być m in ślady zachowane na odcinku ściany wschodniej prezbiterium, w tym Jej ława fundamentowa, fragment negatywu ściany północnej oraz fundamenty arkad nuędzynawowych. Natknięto się też na pozostałości prostokątnej apsydy, z płytkimi wnękami we wnętrzu (ryc. 13.10). Uznano, że prostokątny korpus nawowy o wymiarach 13 x 11,80 m zakończony był po stronie zachodniej emporą Tutaj, w masywie zachodnim kształtu prostokątnego, dopatrzono się obszernej kruchty. Do opisywanej tadowli przylegały aneksy, m.in. po stronie północnej w postaci półkolistej apsydy. Krystyna Białoskórska (1979) uważa, ze skomplikowanej koncepcji przestrzennej jej wnętrza towarzyszyła prostota i zwartość planu zewnętrznego. Całość, wzniesiona z lokalnego szarego i czerwonawego piaskowca, przypomina formą obiekt pośredni między budowlą podłużna a centralną.

W obrębie pomieszczeń przyziemia zachodniego skrzydła klasztoru z XIII w. natknięto się na relikty kolejnej budowli, z której zachowały się elementy ścian południowej, zachodniej i północnej. Łączą się z nią, zdaniem wspomnianej autorki, usytuowane prostopadle do niej schody, odsłonięte przy ścianie południowej. Tutaj tez natknięto się na dolną część portalu związanego ze arhnrtami. W części południowej obiektu odsłonięto pozostałości dwóch prostokątnych sal W różnych punktach ich wnętrza zidentyfikowano pozostałości

posadzki wykonanej z płyt piaskowca. Mury opisywane) budowli, zorientowane wzdłuż osi N—S, wykonano z miejscowego piaskowca. Cały ten obiekt, określony; jako pozostałości palatium książęcego, znajduje, zdaniem Kiy*yny Biało-akóiskiej (1979), analogie w karolińskich 1 ottońskich zespołach palalialnych zachodniej Europy W tym samym kręgu hadaczka ta dopatruje się analogu do opisanej kaplicy pałacowej. Ze względu na cechy formalne odkrytych budowli, jak i ich kontekst, powstanie zespołu określono na czasy Kazimierza Odnowiciela i jego żony Rychezy, czyli przed połową wieku XI.

Czas funkcjonowania opisywanych budowli określa pośrednio odkryty nieopodal kaplicy cmentarz. Jest to cmentarzysko typu rzędowego, z pochówkami orientowanymi w kierunku zachodnim. Groby zalegały tu poniżej pochówków cysterskich. Na ogólną liczbę dwudziestu grobów usytuowanych w rzędach, siedem pochówków złożono w trumnach, jeden w obudowie kamiennej z płyt piaskowca, pozostałe bezpośrednio w ziemi. Odnotowano, że jeden z nich był pochówkiem dziecka. Obecność cmentarza w tym miejscu zinterpretowano jako utratę przez opisany wcześniej zespół funkcji pałacowych, choć poszczególne budynki były zapewne w krajobrazie nadal obecne. Uważa się, że po 1179 r. (data sprowadzenia cystersów do Wąchocka) te wcześniejsze budowie częściowo rozebrano, Inne zaś włączono w obręb trzynastowiecznego klasztoru. Większość materiału pochodzącego z dawnych budowli została wówczas wtórnie użyta do budowy skrzydeł klasztoru, zwłaszcza zachodniego i południowego. Powstaje wszakże pytanie, po co budowano nową kaplicę klasztorną, skoro w tym miejscu wcześniej już stała? Krystyna Bialoskóreka uważa, że wynikało to przede wszystkim z reguły cysterskiej. Ponieważ dawna kaplica przejęła część funkcji parafialnych, włącznie z sepulkralnymi, nie mogła stać się jednocześnie budowlą konwentualną.

^:l Przedstawiona koncepcja została pozytywnie przyjęta przez część środowiska naukowego. Gerard Labuda (1983), doceniając znaczenie opisanych odkryć, rozwinął ją w części dotyczącej fundatorów najstarszych budowli. Jego zdaniem, wiele przesłanek wskazuje na to, że zidentyfikowane w Wąchocku relikty należy raczej wiązać z czasami Władysława Hermana i jego żony Judyty salicklej, która w Malopolsce miała pokaźne włości. Zdaniem tego autora, w czasach, gdy Kraków i Płock były stałymi rezydencjami panującego, nadarzyła się szczególna okazja wzniesienia w Wąchocku pośredniej rezydencji książęcej. To najprawdopodobniej Judyta, tona Hetmana, miała największy wpływ na wybór koncepcji i formy zabudowy rezydencjonalnej. Najwłaściwszym czasem powstania zespołu byłaby więc, zdaniem Labudy, nie połowa, lecz trzecia dekada XI w. Ale po podziale dzielnicowym Wąchock utracił funkcję stacji między Krakowem a Płockiem. Nie byłoby więc nic dziwnego w tym. ze na początku XII w. nastąpiła zmiana użytkownika, a dawna kaplica, otwarta dla miejscowej ludności, stała się miejscem, przy którym rozwinął się lokalny cmentarz. Na początku XII w Judyta wyjechała do Niemiec, a Wąchock wraz z uposażeniem stal się własnością biskupa krakowskiego. Dlatego też, zdaniem Labudy, osadzenie tam cys-