P1210017

17

Osada haplanna w Biskupinie, w paw, śnlńsklm

podobnie jnk u dzisiejszych wagonów kolejowych. Dla wzmocnienia kolo wpuszczono w nie dwie' listewki. Idąca no poprzek kierunku włókien, przyczam |edn« listewko wpuszczono jest z zewnętrzna), druga z wewnętrzna) strony koło.

Koło nnszc, do którego znamy dość ścisły odpowiednik * Mercurogo we Włoszych północnych, Jest jednym z dowodów związków kultury łużyckiej z kręglem śródzlemnomorsklem.

Z Innych narzędzi drewnianych wspomnieć należy (lwia uszkodzone mątewki (tobl. XLVI, 1 i 4), tłuczek drewniany (tobl. XLVI, 2) oraz kilku pławików do sieci z kory sosnowe) (tobl. XLVI,

3 | 5—0). Wreszcie wspomnieć należy o rozmaitych narzędziach kamiennych. W plorwszym rzędzie wchodzą tu w rachubę toporki plęcio-bocr.no (tsbl. XI.VII, 7—8), znane też ze współ-czetnych cmentarzysk typu łużyckiego. Trudno i pewnością określić, czy były one narzędziami czy leż recze| służyły |ako broń. Dość licznie znalazły się w osodzle obrabiane kamienie w kształcie cylindrów zwężonych na końcach, jajek i trójkątnych bryłek (tobl. XLVII, 1 1 4—3), których używano może do garbowania skóry,

Szadzenia naczyń czy tym podobnych celów. Wyroby te odpowiadają również podobnym przedmiotom znajdowanym w grobach kultury łużyckiej. Fakt znajdowania Ich w osadach dowodzi, że wbrew rozpowszechnionemu mniemaniu nic miały one znaczenia rytualnego, nie stanowiły surogitu potraw (fajek czy serków), |ak to przy-puszczoł V I r c h o w I liczni Inni uczeni za ego przykładem, lecz że były to jakieś narzędzia. Wreizcie wspomnieć należy o licznych kamieniach Żarnowych I setkach rozclcraczy kamiennych (tsbl. XLVIII, 2).

4. Broń.

Bardzo nieliczne są znaleziska broni. Właściwie ograniczają się one do dwóch rogowych grotów oszczepów, pustych w środku (tahl. XIJ, 9—10), z których jeden zaopatrzony jest w otwór dla nHu, jednego podobnego grotu niedokończonego, bez wydrążania wewnątrz (tahl. XL1, 8) I kilkudziesięciu grodków atrzał, wykonanych z rogu (labl. XUI) I różniących się formą I rozmiarami.

Z wyjątkiem nielicznych okazów bez zadziorów o przekroju okrągłym, zaopatrzonych w trójgra-nlasty trzonek (tool. XUI, 11    13), płaskich grod

ków z trójkątnym ostrzem (tobl. XUI, 18) I Jod nogo groclka z jednem tylko zadziorem wszystkie Inne okszy zaopatrzone są w dwa zadziory. U niektórych okazów ostrze jest płaskie, u Innych zaopatrzone jeal w żeberko środkowe etonowląca przedłużenie trzonka. Obszerniejsze rozważenia poświęciłem grodkom rogowym biskupińskim j analogicznym okazom ze stanowisk wielkopolskich w swe| pracy i „Przyczynki do znojomoścl przedhistorycznych narzędzi rogowych I drewnianych*. (Przegląd Archeologiczny t. V, zesz. 1, •Ir. 75—78). Oprócz grodków gotowych znalazły »lę okazy nlcwykończono (tobl. Xl.lv, 1    4 10)

* różnych stodjach obróbki, oraz n>nler|ał przygotowany do Ich wyrobu (lajjj. XUV, 3 I 7—8).

3. Zabawki.

Wśród zabytków znalezionych w Biskupinie jest też pewne Ilość zabawek dziecięcych. M. In. wykopano tu pięć glinianych figurek ptaszków I jedną figurkę barona (tobl. XXXV, 1—8), częściowo zdobionych grupami kresek ukośnych I mających przedziurawioną nóżkę. Figurki to uderzająco przypominają współczesne zabawki ludowe sprzedawne na jarmarkach pod nazwą kogutków. 7. Innych zabawek znalazło się grzachotka w kształcie worka (tabl. XXXIV, 12), I wisiorek cylindryczny (tobl. XXXIV, 13), oba oka zy zaopatrzone w otwór do zawieszenia. Charakter zabawek ma niewątpliwie także duża część miniaturowych nnr.zynlek gllnla nych (tabl. XXXIII, 4—7), miniaturowe talerzyki, robione ze skorup (tabl. XXXVII, 4 -8), kulki gliniano służące zapewne do |akie|ś gry ftabl. XXXVII, 17 do 22), oraz maleńkie czółenko gliniano. Natomiast niejasne jest przeznaczenia glinianego kółka o czterech szprychach z ntcdowlerconym otworem dla osi, znalezionego w stanie uszkodzonym w osadzie (tabl. XXXVII, 23). Czy była to zabawka, naśladująca rzeczywiste kóło z szprychami, czy też raczej był to jakiś symbol rollgljny, trudno z pewnością określić.

0. Formy odlewnicze.

Do najcenniejszych znalezisk w Biskupinie nałożą ułomki glinianych form odlewniczych, t. zw. niszczejących (tobl. XI-, 2    10), dotychczas z Pol

aki nieznanych. Są to ułamki form do odlewania naszyjników I szpil, świadczące o wykonywaniu łych przedmiotów w osadzie rozkopywanej. Odlewania przedmiotów w formach tego rodzaju było czynnością dość skomplikowaną. Należało najpierw ulepić z wosku model przedmiotu, który zamierzano odlać, następnie oblepiano model ten gliną, pozostawiając w jednem miejscu otwór w formie, potem wysuszywszy formę na powietrzu wypalano ją w ogniu, przyczam równocześnie wypływał z niej wosk przez wspomniany otwór, pozostawiając wewnątrz formy próżnie, do klórej wlewano roztopiony metal. Po odlaniu przedmiotu trzeba było oczywiście formę rozbić, żeby możno było przedmiot wydobyć, dlatego mówimy o formach niszczejących. Wśród ułamków podobnych form odkrytych w Biskupinie, znalazły się szczęśliwym trafem fragmenty formy (tobl. XL, 7) jeszcze nie-rozłupanej do odlania naszyjnika bronzowry, z której naszyjnik wyciągnięto bez rozłupywania formy. Na Innych rozłupanych ułamkach widoczne są ornamonty w postaci grup poprzecznych j ukośnych kresek, pozwalające nam ustalić sposób zdobienia (tabl, XL, 0, 8    10). Dotychczas

podobnie zdobionego naszyjnika w osadzie naszej nie znalazlono. Analogiczne formy niszczejące do odlewania naszyjników znamy z jedne) atrony z Nlemleo z okresu halsztackiego, n. p. z grodzisk łużyckich z Ostro, Berg Oybln l Opllz (Frenzol Iładlg-iłachoi drundrlsa der Vorgeschlchle Sach-son*, str. 219 rys. 30), z grodziska łużyckiego w Oródku (Burg) na fcużycach (1’raehlst Zelt-schrlft IV, 324 ryc. 0    10) z osady w tlraltschen