P1240348

n

I #    , O wykrystalizowaniu się nordyjikleg© centrum metalurgicznego

można mówić nie wcześniej nil około 1500 p.n.f. ⁷ przy czym część ba-daczy opowiada alf za ©późnieniem tt|o momentu o 100 • 200 lat . Najstarsza nordyjeka kultura brązowa ogranicza alf do wschodniej partii południowej Skandynawii (wyspy rachodnlobałtyckie, południowa Szwecja, północna Jbtlendie). Jednostkę tę dal imitują od południa kultura    SOgel-

Wohlde¹^, która z ośrodka dolnoaakeoóskiego 1 holsztyńskiego rozprzestrzeniła się takie do południowej Jut land U. Ailtura owa, datowano ramowo na I Cl - 1. połowę IX EB, nie aa związku z wczesną kulturą nordyjaką, nie licząc strefy przemieszania w środkowej Jutlandii. Obie jednostki wyrosła na różnyi podłożu (azwedzko-norweaka kultura toporów łódkowa tych, kultura grobów jednostkowych, północna grupa kultury pucharów lejkowatych)    zachowują swą odrębność w II KB, czego wyrażam (przyczyną lub skutkiem)    aą

Inna powiązania dalekosiężna] kultury SSgel-Vohlde z siedmiogrodzką kulturą brązową i południowonleolecką kulturą mogiłową, kultury nordyjsklej zaś - z irodkowodunajskla ugrupowaniem tejże. Centrum kultury nordyj sklej znajduje się wówczas na północnej Zelandii, co poświadcza m.in. liczba i Jakość rodzimych wytworów brązowych¹⁷^. Gdy w 2. połowie II EB elementy nordyj sklej kultury brązowej przenikają do niektórych rejonów Niemiec północnych (od ujścia Łaby do Rugil), rośnie jednocześnie rola Łaby w kontaktach u światem zewnętrznym, lecz i Odra nie traci znaczenia w stosunkach interkul turowych^{1 71}. Kordy jakie pracownie metalurgiczne zaczynają przejawiać aktywność eksportową, ekspediując brązy w rejon dolnego Nad-Ubia (mogiłowa kultura Iluenau), a również w kierunku południowo-wschodnia, na obszar kultury przedłużyckiej, zajmującej od początku II EB głównie dorzecze górnej i środkowej Odry oraz środkowej Warty, dysponującej także wysuniętymi stanowiskami po obu stronach dolnego biegu Odry oraz wzdłuż Szprewy, a nawet górnej Łaty¹⁷². Rękodzieło brązownicze i    złotnicze

(••tętnię może oparte na suroiou lryjskim?) osiąga wysoki posłom technologiczny, sprawnie operując wszystkimi metodami obróbki metali kolorowych.Dochodzi do ugruntowanie się swoistych cech wyrobów,pozwalających mówić odtąd o odrębnym etylu nordyJakim.feoy tu na myśli ich morfologię, a zwłaszcza kanon oraamentacyjny (np. motywy ciągłych spirali, kół    współ środkowych,

pasa linii falistych - w kombinacjach nie spotykanych gdzie indziej). W parze z powyższym konstytuują się dalsze odrębności kulturowe, obserwowane a. In. w dziedzinie funerelnej (typowe groby kurhanowe z kamiennymi

Jaiśżousfci 1961, s. 312. kultury 19Ó1, a. 125.

**aaaussoa 1974, s. 1J4#

*** Archeolocicky atlas 1979, napa i4ai i« a,

¹⁷⁰    A ■ • r 1961. 1. 17.

171

. «    ‘‘^a    15591 •• ^{551 56}> z. »• A. 145. 146; Ubirc 1341,

•• Wi «»i ryo, ]2l.

¹⁷²    0 • d 1 197%, pusfis (aapy).

konstrukcjami, w obrządku szkieletowym). Ogólny stan rozpoznania stosunków osadniczych nordyj sklej starszej epoki brązu Jest slaby, oo oczywiście rzutuje ujemnie także na nasze rozważania. Tym niemniej wiadomo, że na przełomie II i III EB (lub trochę wcześniej) zasięg kultury nordyjskiej jest podzielony na strefy osadnicze. Jedna z nich obejmuje zachodnią Jut-landię i Szlezwik-Hol sz ty n, a jej osią i dynami za torem wydaje się tyć atlalc dalekosiężnej wymiany towarowej, łączący ujście Łaby z okolicami Limfjordu. Tutejsze progresywne przemiany kulturowe zachodzą najpewniej nieco prędzej niż we wschodniej części południowej Skandynawii, utrzymującej mniej intensywne kontakty wymienne ze środkową Europą (dowodem relacje liczbowe w masie tamtejszych „importów").

W lila EB pole oddziaływań nordyJakiego brązownictwa (i nie tylko Jego) powiększa się. Jest to wyraźnie widoczne w Meklemburgii (przede wszy tklm zachodniej i północnej), gdzie formy nordy Jakie, mające odpowiedniki południowej Skandynawii i Szlezwiku-Holsztynie, podlegają twórczej, .cyw-nej akceptaojl społecznej, uwzględniającej wszak dawne lokalne i adyoje kultury mogiłowej • Stref a mekleraburska zostaje włączona do pośrednictwa między środkową Europą i południowo-wschodnią Skandynawią¹^, wpływy nordyj-skie widać w mnogości 1 zestawie brązów,tudzież w elementach obrządku pogrzebowego (dominacja kurhanów, przewaga metalowej broni 1 narzędzi w wyposażeniu grobowym) ¹⁷\ Przez międzyrzecze Piany i dolnej Odry, teren o charakterze rubleżowym, wpływy czysto nordyjskle i mekleraburskie docierają na Pomorze Zachodnie, napotykając początkowo na schyłkowe formacje mogiłowe (przedłużyokle), a później (od Zllb EB) mieszając się ze składowymi północno-wschodniego odłamu kultury pól popielnicowych, reprezentowanego przez kulturę łużycką¹⁷**. Mimo rzeczywiście istniejących specyficznych warunków rozwojowych po obu stronach ujścia Odry, wyodrębnianie Już w II-IIIa EB samodzielnej „dolnoodrzańsklej grupy kulturowej” Jest problematyczne (Siuchniński 1963, passim; Horst 1972b, s. 19). Eskalacja oddziaływań z omawianego kierunku Jest możliwa dzięki słabej Jeszcze więzi grupy pomorskiej z macierzystym łużyckim interiorem, co konwenluje z pewną o-gólną recesją związków Pomorza z Południem i ograniczeniem kulturotwórczej roli Odry¹⁷⁶.

U podstaw poważnego znaczenia centrów toeklemburskich w III EB znajduje się udane przetworzenie elementów nordyJskich, półnoononlemlecklch i środkowoeuropejskich w oryginalną Jakość. Kwestię przynależności Meklemburgii do Jednego z sąsiadujących wielkich ugrupowań ujmuje trafnie E. Iner: „Man wlrd ale Jedoch weder zum engeren nordischen Krels, noch etwa

^Bondsborg 1968, s. 133-138. Ilezorojonen przodując^ kulturowo jest obszar między jeziorem Schwerin a Jeziorom Pląuon (W U s t evm o n n 1978, s. 200).

^Słuclmii jki 1963, s. 164.

175

176    * ^{0 1    l975b}* ^S* ^{981 l975a}* ^{8# 119}*

Siuchniński 1963, s. 168-171.