P1260061

18. Henryków. Kościół cysterski. Rzut poziomy z niższą Lady Chapel, odpowiadającą wysokością nawom bocznym. Otwarcie na wschód nawy głównej chóru trzema arkadami, tak jak w Byland, jeszcze bardziej podkreśla obejściowy sposób połączenia Lady Chapel z chórem katedry w Salisbury.

Trudny do ostatecznego rozstrzygnięcia jest problem, czy zastąpienie w początkach XIII wieku w katedrze w Laon krótkiego i - jak się ostatnio sądzi - poligonalnego, obejściowego, ale bezkapli-cowego chóru nowym bardzo mocno wydłużonym, prosto od wschodu zamkniętym bezobejściowym i bezkaplicowym chórem nastąpiło pod wpływem bezpośrednim katedralnej architektury angielskiej. Trzeba bowiem obok tego wpływu brać pod uwagę możliwe miejscowe odniesienia, a konkretnie nawiązanie do nie zachowanego, ale znanego z ilustracji benedyktyńskiego kościoła Saint Vincerit w Laon o niezwykle długim chórze z XII wieku²³. Prostokątny chór katedry w Laon wywołał naśladownictwa w architekturze mniej ważnych kościołów tej diecezji, jak np. w kościele parafialnym w Vaux sous Laon (przedmieście Laon) o trój nawowy m prostokątnym chórze, czy w kościele Premon-stratensów w Laon²⁴.

Inna zwarta grupa kościołów o trój nawowym prostokątnym chórze wystąpiła w diecezji paryskiej, i to najczęściej w kościołach warsztatowo powiązanych z kościołem katedralnym. Spotyka się jednak podobne zamknięcia chórów także w sąsiednich diecezjach Chartres i Sens. Z licznej grupy tych kościołów wymienić warto co nąjmniej dwa

przykłady: Saint-Etienno w Brie-Comte-Robert oraz Saint-Martin w Champeaux. Oba kościoły są kolegiatami położonymi u wschodnich granic diecezji paryskiej, określąją więc wschodni zasięg naśladownictw paryskiej Notre-Dame wobec architektury szampańskiej. Kościół w Brie-Comte-Ro-bert, o trójnawowym prostokątnym chórze, jest budowlą beztranseptową, z wieżą dzwonną osadzoną nad wschodnim przęsłem nawy północnej chóru. Ani w prostym zamknięciu trójnawowego chóru, ani w braku transeptu ani też w umieszczeniu wieży nad wschodnim przęsłem nawy chórowej nie stanowi przypadku odosobnionego²⁵. Interesujący jest dla nas także kościół kolegiacki w Champeaux, ponieważ w swoim rozwoju historycznym uzyskał on formy układu przestrzennego bliskie katedrze wrocławskiej. Z początku XIII wieku pochodzi korpus nawowy o długości trzech przęseł nawy głównej, nakrytych sklepieniami sześciodzielnymi. Transept pozostał z wcześniejszej fazy z końca XII wieku. Od około połowy XIII wieku rozpoczęto budowę trójnawowego prostokątnego chóru, krótszego od korpusu nawowego jedynie o pół przęsła, bowiem w chórze wprowadzono dwa kwadratowe przęsła ze sklepieniami sześciodzielnymi oraz poprzecznie prostokątne przęsło wschodnie. Skrócenie głębokości przęsła wschodniego i wprowadzenie w jego sklepieniu żebra grzbietowego wzdłuż osi dąje efekt obejściowego charakteru tego przęsła, co faktycznie miało miejsce przy ołtarzu odsuniętym na granice przęseł od ściany wschodniej.

19. Lubiąż. Kościół cysterski. Rzut poziomy

20. Wrocław. Katedra. Wnętrze przed konserwaęjn * 1934 r.