P1260091

wicdzania kościoła katedralnego sprawia wrażenie, iż mogło być ono jednym ze sposobów wywołania pomocy wiernych. Stylizacja pierwszej z wymienionych informacji, choć mówi o zamiarze kończenia budowy dawno rozpoczętej, jest charakterystyczna dla działań wokół rozpoczęcia nowej budowy. Nie ulega wątpliwości, że określenie o budowie dawno rozpoczętej dotyczy jej początków sprzed połowy XIII wieku, zaś wzmianka o zamiarze doprowadzenia budowy do szczęśliwego końca nie oznacza wcale, aby chodziło rzeczywiście o końcowy tylko zakres prac. Z tych źródeł możemy tylko w przybliżeniu wnioskować o chronologii korpusu nawowego. Jego budowę rozpoczęto zapewne za biskupa Henryka z Wierzbna, a ukończono za Przecława z Pogorzeli. Zaczęto więc ją krótko po 1300, a ukończono zapewne około 1350. Przy czym rozpoczęcie krótko po 1300 oznaczać może także ok. 1310 lub przed 1319. Jest możliwe, że czas budowy korpusu nawowego wraz z wieżami zachodnimi był o kilka lub kilkanaście lat dłuższy od budowy chóru, ale też i sytuacja budowlana była trudniejsza, ze względu na budowę nowego korpusu w miejscu ząjętym przez budowlę romańską⁹⁶.

Jeśli dla ustalenia chronologii bezwzględnej części zachodniej katedry odwołujemy się do źródeł pisanych, to dla ustalenia kolejności prac przy powstawaniu tej części lepszych informacji dostarcza sama architektura. Zarówno ogólny, jak i szczegółowy ogląd korpusu pokazują, że nie jest to budowla o jednolitej stylistyce i jednorodnym detalu architektonicznym. Różnice zaznaczyły się między innymi w formie filarów korpusu. Filary podwieżo-we są zbudowane na planie ośmioboku, którego ukośne ścianki profilowane są wklęskami i cienkimi służkami, które to profile bez pośrednictwa strefy kapitelowej przechodzą w łuk arkadowy. Podobnie oprofilowany jest fragment wschodniej arkady przylegąjący do wcześniejszego chóru. Pozostałe filary korpusu założone są na planie kwadratu z ćwierćkolistymi, dużych rozmiarów wklęskami zamiast narożników. Ścianki od strony nawy głównej i podłuczy arkad są, poza tym narożnikowym profilowaniem, gładkie, natomiast od strony nawy bocznej do filarów dodane są wiązki potrójnych służek. Łuki arkadowe mąją odmienne profilowanie aniżeli filary, w związku z czym następuje zderzenie różnych profilowań, a nie, jak w filarach podwieżowych, płynne przechodzenie profilowania filarowego w profilowanie luku arkadowego.

Różnice w ukształtowaniu filarów pozwalają na przynajmniej częściowe odtworzenie procesu budowy korpusu nawowego. Najprawdopodobniej po ukończeniu chóru najwcześniej rozpoczęto budowę dwuwieżowej części zachodniej. Nie znamy, niestety , z wykopalisk zachodniego zasięgu katedry romańskiej, ale różnica w profilowaniu filarów podwieżowych i filarów korpusu wskazuje, że gotyckie wieże mogły stanąć raczej przed aniżeli w miejscu romańskiej fasady. Takie usytuowanie wież umożliwiałoby dłuższe funkcjonowanie całego korpusu romańskiego, do którego sukcesywnej rozbiórki można by było przystąpić już po ukończeniu wież.

Podobne profilowanie jak w filarach wieżowych stwierdzamy również we wschodnich filarach korpusu przylegąjących do wcześniejszego chóru. Ich wczesne wzniesienie, przy budowie postępującej w zasadzie od zachodu, mogło się wiązać z koniecznością pobudowania lektorium, jak i powiązania wcześniejszego chóru z jeszcze wcześniejszym romańskim korpusem. Siady lektorium odkryte zostały po zniszczeniach w czasie ostatniej wojny⁹⁷. Te szczegóły na granicy chóru i korpusu wskazują, że w trakcie budowy tego ostatniego nie dokonano jednorazowej całkowitej rozbiórki poważnych bądź co bądź pozostałości kościoła romańskiego, lecz wymiana architektury romańskiej na gotycką postępowała sukcesywnie.

Postęp budowy od zachodu ku wschodowi zaznaczył się także w formie okien nawy głównej. Dwa okna zachodnie są wykrojone w płaskiej ścianie, podczas gdy cztery pozostałe przedłużone zostały wnękami w dół. Nie wszystkie jednak różnice da się wytłumaczyć komplikacjami i zmianami koncepcji w trakcie budowy. Mam tu na myśli stylistyczne różnice, zaznaczające się odmiennością struktury architektonicznej, pomiędzy nawami bocznymi a nawą główną. W nawach bocznych triady służek bez cezury strefy kapitelowej przechodzą bezpośrednio w żebra sklepienne. Tymczasem sklepienia nawy głównej, choć nie zachowane, zawieszone musiały być wspornikowo, brak bowiem na ścianach jakichkolwiek śladów służek, które by wskazywały na istnienie pionowych akcentów skle-piennego podparcia.

Formy korpusu wykazują daleko idące zmiany w stosunku do form prezbiterium, co pozwala z całą pewnością stwierdzić, że nie ma w tym przypadku kontynuacji warsztatowej. Po zakończeniu prac nad chórem nastąpiła dłuższa przerwa w pracach budowlanych i rozwiązanie działającego przy budowie chóru warsztatu budowlanego. Początki nowej fazy wyznacza budowa wież zachodnich. Dwuwieżowy układ stanowi oczywiście formę typowo katedralną, we Wrocławiu tym bardziej konieczną, iż w trakcie budowy chóru wzniesiono wieże wschodnie. Wzniesienie wież zachodnich skompletowało dwubiegunowo zaakcentowaną bryłę.

Formę filara podwieżowego z profilowaniami wklęsłymi i wałkowymi, które przechodzą bez strefy kapitelowej w ciągłe profilowanie otworu arkadowego, stylistycznie zaliczyć wypada do fazy poklasycznej. Kombinacja profili wklęsłych i wypukłych wystąpiła już w służkach obejścia chórowego jako cecha przekracząjąca zasób form nie tyl-

104. Wrocław. Katedra. Nawa główna. Widok w kierunku achodnun