P4160079

MARIAN KUTZNER

KOŚCIOŁY BAZYLIKOWE W MIASTACH ŚLĄSKICH XIV WIEKU

y W wieku XIV ustalił się w miastach śląskich zwyczaj wznoszenia świątyń farnych w typie bazylikiV Dopiero później — od końca tego wieku — model ten również zaczęli podejmować w swych realizacjach fundatorzy świątyń zakonnych, głównie joannickich i mendykanckićh. Wszystkie te obiekty — zachowane do dni dzisiejszych w liczbie 24 — mają prawie identyczny schemat komponowania przestrzeni i bryły oraz wiele wspólnych form detalu architektonicznego. Uparte — przez blisko 150 lat — reprodukowanie jednego wzoru architektonicznego trudno byłoby tłumaczyć pochodzeniem poszczególnych zabytków z jednego warsztatu budowlanego lub — jak to chciano widzieć w niektórych dotychczasowych badaniach — promieniowaniem wrocławskiego środowiska twórczego, które już wówczas przybrało postać zurbanizowanego centrum mistrzów cechowych. Uzasadniając ten ostatni pogląd powoływano się głównie na znane przykłady przechodzenia wrocławskich budowniczych miejskich na rusztowania stojące przy farach w Brzegu i Legnicy.' Ale trzeba zwrócić. uwagę na obecność na Śląsku licznych mistrzów po-zawrocławskich, którzy pracowali także przy stawianiu kościołów miejskich na prowincji. Pamiętać należy również, iż na Śląsku, oprócz wzorów stołecznych, mogły być także podejmowane koncepcje pochodzące w ogóle spoza dzielnicy. I tak, kościoły: świdnicki, strzegomski, jeleniogórski i dzierżoniowski powstały w bliskiej zależności od wzorów praskich², a świątynie w Głogówku i Byczynie realizowały koncepcje budownictwa morawskiego³. Analizując poszczególne elementy architektoniczne (np. kształt filarów międzynawowych — ii, 1, lizen, cokołów, żeber, maswerków, szkarp itp.) zauważamy tak wielką ich różnorodność, iż trudno byłoby mniemać, aby wszystkie te kościoły powstały pod wpły-