P4290101

m

Irena Riet rzak-Pa uHowska

łować, trzeba umieć nabyte nauki i umiejętności zastosować do potrzeb krajowych, do wynalazków, kunsztów, do użytku publicznego”¹.

Zarysowana tak perspektywa kojarzyła nie tylko naukę i kształcenie kadr z praktyką gospodarki, ale cele gospodarki podporządkowane potrzebom rozwoju społecznego dominować miały nad interesem kapitalistycznej przedsiębiorczości. Inspiracja ta znalazła następnie specyficzny wyraz w polskiej myśli technicznej i ekonomicznej, w awansie obywatelskim kształtującej się inteligencji a także w programach pracy organicznej *.

Nowoczesna koncepcja Instytutu Politechnicznego w Warszawie przewidywała kształcenie kadr technicznych i ekonomicznych na czterech wydziałach: techniczno-mechanicznym, techniczno-chemicznym, inżynierii i budownictwa cywilnego oraz handlowym. Skupienie w Warszawie młodej kadry technicznej cywilnej obok wojskowej (mimo likwidacji uczelni po 1831 r.) miało istotne znaczenie dla startu do uprzemysłowienia centralnych ziem polskich, a także dla procesów asymilacji obcych „fabrykantów”. Pierwsza generacja kadry technicznej wykazała swą aktywność w wielu dziedzinach gospodarki kraju: modernizacji rolnictwa, rozwoju podstawowych gałęzi przemysłu, budownictwa dróg, mostów i tras kolejowych, urbanizacji.

III. Warszawa stawała się w połowie XIX w. owym „jądrem” nowoczesnej cywilizacji w sferze produkcji i szeroko rozumianej konsumpcji, oddziałując na rozwój rynku wewnętrznego, kształtując tendencje do ekspansji na rynki zewnętrzne. Inteligencja techniczna popierała współdziałanie ziemiaństwa i burżuazji handlowo-przemysłowej w sferze produkcji. Świadczy o tym jej żywy udział w rozwoju czasopiśmiennictwa fachowego z elementami informacji naukowo-technicznej czerpanej z literatury zagranicznej, służącej doskonaleniu zawodowemu, a także popieraniu przedsiębiorczości kapitalistycznej^{1 2 3}. Dysproporcje między koncepcjami przewrotu techniczno-przemysłowego, a ich niską efektywnością ekonomiczną w sektorze zakładów rządowych w Królestwie Polskim, nie uzasadniają generalnej tezy o nieudanej industrializacji. Wykazano w dalszych studiach źródłowych, że mimo tych dysproporcji ukształtowały się w drugiej połowie XIX w. warunki dla przewrotu technicznego w przemyśle ^u.

Badania nad elementami nowoczesnej cywilizacji w sferze produkcji ujawniają aktywne uczestnictwo klas pracujących społeczeństwa polskiego na szerokim obszarze między Odrą—Bugiem i dalej na wschód. Taki zasięg przestrzenny badan traktowanych porównawczo (w skali dzielnic, regionów) pozwalałby na zarysowanie szerszej panoramy pro-

1

Z Warszawy, dnia 9 stycznia 1826 r., „Gazeta Warszawska” 1826, nr 5.

2

* Dokumentację działalności cywilizacyjnej pierwszej i następnych generacji „oświeconych” i kadr technicznych zawierają biogramy w PSB, słowniki biograficzne kadr Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, tom, Studenci Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1808—1831 (opr. R. Gerber). Warszawa 1977, oraz będące w opracowaniu kartoteki biogramów kadr naukowych Politechniki Warszawskiej, kadr inżynierskich w Polsce XIX—XX w. i in.

3

¹⁸ F. Kucharzewski, Czasopiśmiennictwo techniczne polskie przed rokiem 2875, Warszawa 1904. Por. J. Pazdur, Polskie czasopiśmiennictwo techniczne do około 1870 r„ Wrocław 1978. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, t. CXV.

W. Kula (red.), Badania nad dziejami przemysłu i klasy robotniczej, t. I—VII, Warszawa 1956—68; I. Pietrzak-Pawlowska (red.) Uprzemysłowienie ziem polskich . w XIX i XX wieku oraz Gospodarka przemysłowa i początki cywilizacji tech-rolniczych krajach Europy do 1918 r., Warszawa 1970, 1977. Studia i Ma-jjlfteły (Komisji Historii Przemysłu) Komitet Nauk Historycznych PAN.