pdl9

z przedchrześcijańskimi wierzeniami, w których koń odgrywał pewną rolę. Czczony przez ludność pogańską koń może został zepchnięty przez duchowieństwo do roli groźnego demona?" („Pożegnanie z diabłem...", s. 171).

Na terenie Wielkopolski dana postać demoniczna określana była mianem mory, a w południowej Małopolsce i na Podhalu — gnieciucha, gniotka, siodła i siodełka. Szczególnie interesujące są tu wierzenia góralskie z okolic Tatr i Podhala. Wśród podhalańskich zmór, jak wynika z badań B. Baziń-skiej, występują tzw. siodła (duchy niewinnie zabitych bydląt) i siodełka (dusze żywych ludzi, którzy nie odbyli sakramentu bierzmowania bądź w życiu codziennym nie przestrzegają przykazań kościelnych). Oto jak wyobraża sobie owe zmory miejscowa ludność: -„Jest taki duch bydlęcy, co człowieka przysiada na siodle. To siodło kładzie mu na piersi i cłek sie dusi, i ono case zadusić może na śmierć. I wte, jak przysiedzie, trza rusać wielgim palcem w nodze, to on wte popuśca. Staskowi raz wlazło do stopy, kie spował. A on chłop beł silny i on widzioł przi miesioncku, jako cosi sło ku niemu, i on sie przeżegnoł, i złapił toto, i rucił zo sopy na boisko i ukląkł się modlić, ale bał się zejść. Rano o słonku zlozł i znalozł jeno takom maź carnom na boisku cuchniena okropce-

nie. ale go przestało dusić". Jak siodełko .....przysiędzie, to mu trza nakląć.

straśnie brzycko zakląć, to popuści. Jednego chłopa to nawet zadrapało na gembie, tak potem, ile raz szedł spać, kładł przy sobie nóż do obrony. Ale to nie wiada, od czego to pochodzi. Przysiondzie babę i chłopa, ale ino ftej, kie leży, prosto gembom do góry, ale już, kie założy nogi (nakrziż), to go nie przysiondzie. (...) Siodełka przysiadają ludzi, gdy ktoś nie nosi medalika alko szkaplerza" (B. Bazińska, s. 109—HO).

Kończąc rozważania nad daną postacią demoniczną, warto odwołać się do lirycznej wizji mory pomorskiej nakreślonej w wierszu „Noc" przez poetę kaszubskiego F. Fenikowskiego:

Kuter drzemie na dryfkotwicy.

Noc. Drży biała na morzu mgiełka.

W dali skaczą klabatcrnicy i podnoszą latarń światełka.

W niecce Mora żegluje bnuśnic.

W oczach jej blask zieleni. Twarz blada. Kiedy rybak ostatni uśnie, bosa na kuter się wkrada.

Klęka cicho nad śpiącymi na dnie. by im zalać słoną wodą gardła.

1 rozpływa się w brzasku bezradnie — bajka umarła.

»62

I_