PICT0006 (27)

poszczególnych książąt (w tym udział duchownych w tych stronnictwa^ zmiany składu osobowego elity itpj²⁰.

Z kolei „elitę polityczną" Polski XII wieku analizował Janusz Bj₍ niak. W pierwszej części swojej pracy omawia on najwyższe urzędy kraju, jeg podziały administracyjne oraz zasady zarządu prowincjami. W częścia_ci następnych przedstawia walkę o władzę między kilku ugrupowaniami, kts rych spoistość opierała się na więzach pokrewieństwa, a które możer». określić jako koterie, używając terminologii Maxa Webera. Jak możemy sj, domyślać do elity politycznej zalicza on dynastię, urzędników dworskich • terytorialnych, a także wyższe duchowieństwo²¹.

W polskiej nauce historycznej badano także w różnych aspektach niektóre środowiska uważane za elitarne, jak np. dostojników Kościoła generalicję, pracowników kancelarii średniowiecznych, a więc grupy wyrófc. nione na podstawie kryteriów formalnych, jak i otoczenie niektórych władców stanowiące grupę nieformalną. Powstały także prace o elicie władzy. Warto tu przytoczyć obszerny artykuł Anny Sucheni-Grabowskiej o elicie władzy w czasach Zygmunta Augusta. Autorka zajęła się w nim monarchią i jej końce, pcjami rządzenia, praktyką polityczną oraz rolą Rady Koronnej, by w konse-kwencji określić skład elity władzy w tym czasie. Zaliczyła do niej członków Rady, ministrów, zaufanych doradców króla i dworzan. Badała w każdej ztych grup drogi kariery i jej mechanizmy, pochodzenie poszczególnych osób i |k koligacje, wpływ na decyzje polityczne . Praca ta spotkała się z krytyką Edwarda Opalińskiego, który zarzucił autorce, że pominęła przywódców szlacheckich odgrywających, jego zdaniem, już w tym okresie dużą rolę²³, ty swojej pracy o elicie wielkopolskiej zakreślił on zakres elity znacznie szerzej. Podjął także problem otwartości elity, w związku z czym badał pozycję społeczną, ekonomiczną i polityczną jej członków w początkach kariery. Próbował także określić czynniki integrujące elitę i zarazem wyróżniające ją jako zbiorowość (majątek, prestiż, zakres władzy).

Mechanizmem zmian składu osobowego elity władzy w średniowieczu (rotacją) zajął się Antoni Gąsiorowski, którego praca koncentruje się na wieku XV. W skład elity zaliczył on pracowników centralnego aparatu państwa, najważniejszych urzędników lokalnych, a także biskupów. Ze względu na ubogą bazę źródłową nie uwzględnił w swoich rozważaniach dworzan, pokojowców, spowiedników itp., chociaż ich obecność wśród członków elity władzy nie budzi, jego zdaniem, wątpliwości. Tak więc również i ten autor

zakres elity władzy określił przy pomocy kryterium instytucjonalnego - sprawowania urzędu²⁴.

Nietrudno zauważyć, że istniejące w historiografii kontrowersje dotyczące zakresu elity władzy i związane z tym rozbieżności terminologiczne spowodowane są w jednakowym stopniu różnym rozumieniem władzy przez poszczególnych autorów²⁵, co i naszą nieznajomością procesów podejmowania decyzji politycznych w średniowieczu, a częściowo także w czasach późniejszych²⁶. Nic więc dziwnego, że w pracach o elicie wiele miejsca poświęca się zbadaniu procesów decyzyjnych²⁷. W naszym przypadku nie jest to w całej pełni możliwe. Badania takie, z konieczności prowadzone na szerokim tle porównawczym, przekraczają możliwości jednej osoby. Dla potrzeb tej pracy najbardziej wskazane z wielu względów wydaje się przyjęcie założenia, że elitę władzy stanowią osoby sprawujące urzędy. Kryterium instytucjonalne, jakim jest piastowanie urzędu, ma tę zaletę, że dość jasno precyzuje zakres elity władzy , z tego też powodu jest najczęściej używane w pracach historycznych²⁹. Nie jest przy tym konieczne, aby to samo kryterium było przydatne w analogicznych badaniach innych epok o odmiennych systemach politycznych.

Wątpliwości może budzić jedynie określenie urzędów, których posiadacze zostaną zaliczeni do elity władzy. W pracach dotyczących okresu średniowiecza będzie to zawsze w pewnym stopniu arbitralne ze względu na podniesioną wyżej nieznajomość procesów decyzyjnych. Zadecydować więc muszą względy praktyczne. Wyłoniona zbiorowość - elita władzy - powinna oznaczać się liczebnością umożliwiającą przeprowadzanie badań statystycznych i ustalenie typowych dróg kariery. Ze względu na niewielką ilość źródeł i związaną z tym ograniczoną liczbę wiadomości o osobach piastujących urzędy w Małopolsce przełomu XIII i XIV wieku celowe wydaje się zakwalifikowanie do elity władzy wszystkich urzędników, nie wyłączając tych, którzy znajdowali się na najniższych szczeblach hierarchii. Nie można bowiem, na podstawie naszej niepełnej wiedzy o kompetencjach poszczególnych urzędników i ich miejscu w strukturze aparatu władzy, dokonać ścisłego rozgraniczenia między tymi urzędami, których sprawowanie oznacza udział we władzy a tymi, które mają charakter tytularny.

Specyfika średniowiecza nakazuje w badaniach elity władzy uwzględnić także duchowieństwo. Nie budzi to zresztą wątpliwości w literaturze zarówno historycznej³⁰, jak i politologicznej³¹. Także w przypadku duchowieństwa

10

li