PICT0007 (26)

wydaje się konieczne ustalenie dosyć szerokiego zakresu elity władzy, rów rzędnego w stosunku do świeckich jej przedstawicieli. Zaliczyć wiec do J wypadnie biskupów krakowskich, prałatów i kanoników kapituły katedralni oraz opatów i przełożonych klasztorów. O pozostałych duchownych źnW nie przekazują prawie żadnych informacji.

W pracach historycznych, w tym również i w tej pracy, używane często terminy „możni” i „możnowładztwo . Niezbędne zatem staje się ow ślenie stosunku odpowiadających tym terminom zbiorowości do elity władcy Wydaje się, że „możni” i „elita władzy” to pojęcia różne. O przynależności ą elity władzy decyduje udział we władzy, natomiast możni stanowią wyt^ warstwę klasy feudalnej wyróżniającą się posiadaniem dużego majątku^ Można więc uznać ich za elitę majątkową. Inna sprawa, że elita włatw rekrutowała się w średniowieczu głównie z możnych, a w niektórych kroni. kach i zapewne w potocznej świadomości ówczesnych ludzi bogactwo nig.

rozerwalnie związane było z władzą.

Praca niniejsza, która w zamierzeniu autora ma stanowić możliwy wszechstronne omówienie małopolskiej elity władzy, koncentruje się ^ trzech ściśle ze sobą związanych kręgach zagadnień. Pierwszy z nich to określenie środowisk rodzinnych i rodowych, których przedstawiciele wcho. dzili w skład elity władzy, zbadanie dróg kariery jej członków oraz zmian składu osobowego i mechanizmów rządzących tymi zmianami. Zagadnienia te poruszane są w większości prac zajmujących się elitami nie tylko zresztą § minionych wiekach, ale także w czasach nam współczesnych . Dokonanie tych ustaleń nie może jednak stanowić celu samego w sobie. Mają one ułatwić zrozumienie faktów historycznych poprzez uwzględnienie wpływu, jaki wy. wiera na przebieg wydarzeń tak a nie inaczej uformowana elita władzy.

W badaniach elit w epoce najnowszej źródłem informacji o poszczę-gólnych osobach są najczęściej oficjalne informatory lub wydawnictwa słownikowe, a dla niezbyt odległych okresów historii literatura biograficzna i różnego rodzaju słowniki (np. Polski Słownik Biograficznyj³⁴. W przypadku tej pracy wyłączne korzystanie z tych źródeł nie jest możliwe. Potrzebne bowiem są informacje określonego rodzaju, których prace historyczne i słowniki często nie podają. Ponadto wiele wiadomości o poszczególnych osobach w literaturze jest nieścisłych, a nawet błędnych. Z tego powodu konieczne okazało się ponowne przeanalizowanie źródeł w celu ustalenia przebiegu kariery i stosunków rodzinnych niektórych członków elity. Badania te różnią

się od dotychczas stosowanych analiz elit, a przyjęte metody zbliżają je raczej do tradycyjnych prac historycznych. Ustalenia biograficzne dotyczące poszczególnych członków elity stanowią drugi krąg zagadnień poruszanych w niniejszej pracy. Należy również do nich zaliczyć przewijającą się przez całą pracę problematykę podziałów elity na stronnictwa i jej roli jako całości w wydarzeniach politycznych. W pracach o elitach zagadnienia te, związane raczej z innymi nurtami historiografii, znajdują się zwykle na drugim planie. Inna sprawa, że począwszy od XV wieku polityka i skład osobowy poszczególnych stronnictw, czy w historii najnowszej partii politycznych, mają obszerną literaturę i są dość dobrze znane. Niezależnie od faktu, że jest to najmniej znana strona dziejów polskiego średniowiecza³⁵, można uznać za uzasadnione, iż ma ona swoje odbicie w niniejszej pracy.

Związana z tym jest trzecia grupa zagadnień należących do tradycyjnie rozumianej historii politycznej, których jednak nie można było pominąć. Chodzi tu o ustalenie przebiegu wydarzeń politycznych. Z powodu lakoniczności źródeł jest ona w wielu wypadkach jedyną wskazówką mówiącą o stanowisku zajętym przez elitę władzy, a charakter stosunków między książętami pretendującymi do tronu krakowskiego niejednokrtotnie pozwala na wnioskowanie o układzie stronnictw. Te względy zadecydowały, że historia zmagań o Kraków zajmuje w pracy wiele miejsca.

Również przebieg wydarzeń zadecydował o jej konstrukcji. Praca dzieli się na dwie części, z których pierwsza obejmuje lata 1288 -1292, a druga lata 1292 -1306. W dziejach Małopolski przełomu XIII i XIV wieku wyraźnie wyróżniają się te właśnie okresy. Pierwszy z nich wypełniony jest walkami książąt o tron krakowski zakończonymi zwycięstwem Wacława II nad Władysławem Łokietkiem. Drugi natomiast, mniej burzliwy, to panowanie ostatnich Przemyślidów - Wacława II i jego syna Wacława III.

Zamierzenia autora ograniczała baza źródłowa. Praca oparta jest głównie na dokumentach opublikowanych w większości jeszcze w XIX wieku w kodeksach: małopolskim, wielkopolskim, polskim i katedry krakowskiej. Pewne szczegóły pozwoliły ustalić dokumenty wydane później przez J. Makowskiego i S. Kurasia. Poza tymi wydawnictwami przydatne były także pojedyncze dokumenty opublikowane w innych kodeksach lub aneksach prac historycznych.

Wykorzystanie tego rodzaju źródeł nakazuje rozważyć na wstępie pewien ważny problem. Dokumenty poszczególnych władców najczęściej

12

13