PICT0029 (22)

r .u

mg

pewnego. Zwraca uwagę wyraźny wzrost pozycji sędziów. Wprawdzie sę(j . I

wie krakowscy nie występują wśród świadków na dokumentach w kontejr<3 pozwalającym na ustalenie ich miejsca w hierarchii, ale sędzia sandomie^ na dokumencie biskupim wyprzedza podkomorzego krakowskiego, * ’j prywatnym nawet kasztelana wiślickiego²⁴. Większe możliwości w tym wzgj dzie daje zbadanie zmian na urzędach. W czasach Wacława II urząd sędz_le i stanowił w wielu wypadkach szczebel bezpośrednio poprzedzający awans 11 trójki najwyższych urzędników²⁵. Rolę tę w czasach Leszka Czarnego spaniały kasztelanie lubelska i wiślicka. Wyraźny w Małopolsce wzrost znaczeni sędziówjest w tym okresie zjawiskiem ogólnopolskim. Urząd ten otrzymyw^ możnowładcy, wybitni przywódcy swoich rodów. Na przełomie XIII j wieku sędziowie należeli zwykle do wąskiej grupy kilku urzędników decy^ jącej o polityce rycerstwa swej dzielnicy. Wystarczy wspomnieć sędziego, pomorskiego Boguszę z rodu Leszczyców²⁶ i sędziego kujawskiego Macie;,: z rodu Pałuków. Wolno przypuszczać, że na wzrost znaczenia sędziów | innych dzielnicach wywarły wpływ podobne czynniki jak w Małopolsce, | usamodzielnienie się sądów ziemskich spod dominacji książąt .

Wejście Małopolski w skład wielonarodowej monarchii Wacława 1| przyczyniło się do stosunkowo licznych zmian ukształtowanego w dobj_ę rządów książąt piastowskich ustroju politycznego dzielnicy. Został on naru. szony prze nową sytuację w jakiej znalazła się Małopolska w okresie walko! Kraków, lecz dopiero ustabilizowane rządy czeskie przemiany te utrwaliły j nadały im ostateczny kształt.

Wprowadzono namiestniczy urząd starosty zapewniając mu bardzo duże uprawnienia - głównie administracyjno-wojskowe. Przez fakt ich uzyska, nia każdy kolejny starosta stawał się czołową osobistością dzielnicowej elity władzy. Zlikwidowano urzędy dworskie pozostawiając jedynie te, których posiadacze spełniali funkcje administracyjne lub sądowe. Zachowano nato. miast urzędy ziemskie, a piastujący je urzędnicy w wyjątkowych wypadkach np. w czasie nieobecności starosty, wykonywali funkcje administracyjne, ty porównaniu z czasami Leszka Czarnego nie zmieniła się w istotny sposób hierarchia najwyższych urzędów. Należy tylko odnotować wzrost roli, a tym samym miejsca w hierarchii urzędów sędziów ziemskich. Na czas rządów Wacława II przypada też przeprowadzenie reformy sądownictwa w sprawach rycerskich. Żadnej z tych zmian nie możemy traktować jako próby umniejszenia roli politycznej małopolskiego możnowładztwa. Nie miały też one na cela unifikacji ustrojowej tej dzielnicy z Czechami. Powodem ich przeprowadzenia była konieczność dostosowania miejscowych instytucji politycznych do nowej sytuacji 1 wejścia Małopolski w skład monarchii Przemyślidów. Zmiany te były w całości zgodne z tendencjami rozwojowymi panującymi w tej dziedzinie w Europie środkowej i w większości przetrwały przez kilka następnych stuleci, co najlepiej świadczy o ich niepolitycznym charakterze.

ROZDZIAŁ V. PERSONALNY SKŁAD ELITY WŁADZY I JEGO ZMIANY W CZASIE RZĄDÓW CZESKICH

1. Starostowie

Listy starostów czeskich w Małopolsce zestawiano w literaturze historycznej kilkakrotnie. Najpełniejsze, chociaż różniące się w szczegółach zestawienia, sporządzili S. Kutrzeba i B. Włodarski¹. Należy wszakże liczyć się z tym, że wykazy te nie są kompletne i nie uwzględniają wszystkich urzędników. Obecnie znane źródła nie pozwalają jednak na ich uzupełnienie. Można jedynie dokonać pewnych korekt dotyczących dat, a w niektórych przypadkach kolejności sprawowania tego urzędu. Stosunkowo słabo znana, głównie ze względu na brak źródeł, jest działalność polityczna starostów w Małopolsce². Historycy polscy nie interesowali się także ich działalnością polityczną w Czechach przed i po sprawowaniu tego urzędu, chociaż mogłaby ona wyjaśnić w pewnym stopniu politykę nominacyjną Wacława II, wokół której panują pewne nieporozumienia. Być może wynika to z faktu, że i w literaturze czeskiej jedynie o działalności dwóch starostów znajdujemy nieco bardziej wyczerpujące informacje. Szersze uwzględnienie tych zagadnień może przyczynić się do lepszego oświetlenia tego aspektu polityki Wacława II wobec Polski.

Pierwszym starostą w Małopolsce został Henryk (Hynek, Heinman) z Dube, pochodzący z wybitnej możnowładczej rodziny Ronowców, odgrywającej w Czechach decydującą rolę polityczną na przestrzeni przeszło stu lat. Apogeum jej wpływów przypada na pierwszą połowę XIV wieku, kiedy to kolejni panowie z Dubć sprawowali urząd burgrabiego praskiego przez 50 lat z krótką tylko przerwą. Na czele rodziny stał na przełomie XIII i XIV wieku Henryk (Hynek) starszy, który już za rządów Przemyśla Ottokara II wsławił się w walkach z Niemcami. Po śmierci tego władcy był jednym z przywódców

56