PICT2492

JfCZ

34

9 miejtcach występowania mało odpornych mnrgli. Ponadto niszczenie wapieni jest ściśle warunkowane przebiegiem szczelin i spękań (baszty, iglice skalne).

Przebieg modelowania rzeźby Tatr Wysokich wykazuje powiązania ze spękaniem ciosowym granitów. Granit tatrzański (a ściślej granodioryt) atakowany przez procesy wietrzenia rozpada się wzdłuż płaszczyzn ciosowych, co widać np. w masywie Kościelca.

W Karpatach fliszowych* grzbiety zbudowane są przeważnie z piaskowców a obniżenia i doliny 7. warstw o przewadze łupków (Doły Jasielsko - Sanockie). Te same jednak piaskowce o spoiwie wapnistym występujące w zespole z piaskowcami o spoiwie krzemionkowym jako mniej odporne (od tych drugich) budują doliny i przełęcze.

Skala lessowa” pokrywająca znaczne obszary wyżynne południowej 'Polski, mimo malej odpomoćci (łatwość rozmywania przez wodę. kruszenie się w słanie suchym) lecz zawierająca dużo cząstek koloidalnych (średnica poniżej 0,002 mm, właściwości zlepiające) tworzy często strome.

pionowe ściany w wąwozach i innych odsłonięciach (ryc. 22).

Ryc. 22, Strome ściany lessowe niszczone przez procesy denudacyjnc (Wyżyna Lubelska)

nisz - naprzcmianlcglc warstwy skal osadowych: piaskowców, łupków, zlepieńców wieku od kredy po oligocen

less - skala osadowa zbudowana z pyłu krzemionkowego i węglanu wapnia. Powstała w plejstocenie z osadzunin pyłów naniesionych przez wiatry.

Podobnie zachowują się gliny morenowe i wietrzeniowe. Formy te są jednak szybka rwszczow# przez procesy erozji i denudacji. Roczne tempo cofania ścian lessowych w okolicach Krakowa wynos .. średnio około 8 mm.

4.1.2 Wpływ tektoniki

Wpływu odporności i tektoniki na ukształtowanie terenu nie powinno się rozpatrywać oddzielnie, gdyż dwa te czynniki geologiczne warunkują kompleksowo przebieg procesów rzeźbotwórczych. Jeżeli odporność skał określa tempo ich niszczenia przez tzw. siły zewnętrzne, tektonika decyduje w głównej mierze o kierunku w jakim te procesy przebiegają. Kierunek ten wyznaczają stropy i spągi warshy różniących się między sobą stopniem odporności.

Poniżej prześledzimy ważniejsze przypadki kształtowania rzeźby terenów różnych pod względem tektonicznym przez najpowszechniejsze w klimacie umiarkowanym procesy geomorfologiczne, jakimi są: wietrzenie, erozja rzeczna i denudacja.

4.1.2. /._Tektonika płytowa

W obszarach o tektonice płytowej, rozciętych przez rzeki - rozwój zboczy dolinnych polega na nierównomiernym niszczeniu poszczególnych warstw geologicznych (o różnej odporności). Doprowadza to do wytworzenia się charakterystycznego profilu schodkowego utworzonego z tzw teras dcnudacyjnych. Próg terasy stanowi wychodnia warstwy, o dużej odporności, a jej powierzchnia wycięta jest w utworach o odporności mniejszej (ryc. 23). Tego typu rzeźbę obserwuje się np. w zboczach dolin jarowych na Podolu, czy w Kanionie Colorado. W obrębie utworów skalnych o takiej samej odporności - słabiej niszczone są powierzchnie stropów czv spągów, silniej natomiast czoła warstw.

Ryc. 23. Profil doliny wyciętej w poziomo zalegających warstwach