Pozytywizm leksykon literatury polskiej4

społecznej, a nie regionu. Stylizacja jest lmltacjq, t\ nie wiernym odtworzeniem języka środowiskowego, obejmuje zwykło słownictwo, składnię (nieuporządkowane wypowiedzi w stylu języka mówionego), rzadziej fleksję i fonetykę Mistrzami stylizacji są Prus i Sienkiewicz (dialektyzacja w nowe lach, rewelacyjna archaizacja w > powieściach historycznych, także w > Quo vadis, gdzie naśladowany jest łaciński tok składniowy); próby Orzeszkowej w tym zakresie są mniej udane (> Dziurdziowie). W niektórych utworach następuje pewne upodobnienie języka narratora do języka postaci (> Janko Muzykant, > Placówka, Beldonek > Adolfa Dygasińskiego, Trylogia). Język bohaterów jest też zindywidualizowany psychologicznie: uzewnętrznia ich temperament, wiedzę, wiek, nastroje, uczucia i wyobraźnię; właśnie pod tym względem różnią się między sobą należący do tego samego środowiska Ślimak, Ślimakowa, Jędrek i Staś z Placówki, > Zagłoba, Podbipięta, Basia i Krysia z Trylogii.

W realizmie „flaubertowskim" (> Gustaw Flaubert) stylizacja środowiskowa odgrywa mniej ważną rolę, na plan pierwszy wysuwa się indywidualizacja psychologiczna, odtwarzająca złożone przeżycia i niezwykłą mentalność bohaterów (np. Raskolnikow i Sonia ze > Zbrodni i kary > Fiodora Dostojewskiego, Karenin, Lewin, Anna i Kitty z > Anny Kareniny > Lwa Tołstoja, > Wokulski, > Rzecki, Izabela z > Lalki Prusa). Wprowadzony został i upowszechniony monolog wewnętrzny jako bardzo istotna forma ujawnienia świadomości i podświadomości postaci. U Dostojewskiego na szczególnych zasadach funkcjonuje „cudze słowo" - wewnętrzna polemika z potencjalnym przeciwnikiem w wypowiedzi postaci (słynny monolog Marmietado-wa). W narracji powieści „flaubertowskiej" opisy bohaterów są często su-biektywizowane, prowadzone z pozycji innych postaci, fragmentaryczne i uszczegółowione. Np. Emma Bovary (> Pani Bovary) opisywana jest wielokrotnie, za każdym razem z innej perspektywy. Częsta też jest mowa pozornie zależna, łącząca język narratora z językiem bohatera.

Literatura naturalistyczna (> naturalizm) przejęta zasadniczo środki wyrazu z realizmu. Znacznie szerzej korzysta z mowy pozornie zależnej (narracja W matni > Emila Zoli niemal w całości utrzymana jest w tej formie). Ponadto wprowadza na szeroką skalę elementy brzydoty, nie stroni od wulgaryzmów, opisów zjawisk nieestetycznych (gnijących ciał, plwocin, wymiotów itd.) i drastycznych (znęcania się, brutalności, aktów seksualnych). Uszczegółowienie tych opisów (zasadniczo nieobecnych w realizmie) wyolbrzymia prezentowane zjawiska i demonizuje je.

kalendarz

A. Zaleski, Kalendarz zwyczajowy - luty

Rodzaj wydawnictwa książkowego, zawierającego w zasadniczej części wykaz dni miesiąca i tygodnia wraz ze spisem świąt kościelnych i państwowych oraz imionami świętych przypadających na dane dni, patronujących osobom o tyfn samym imieniu („imieniny") i grupom zawodowym, poszczególnym pracom rolniczym itd.

Ważniejsi święci (np. Jan, Józef, Anna,

Zofia, Barbara) kojarzeni są z określonymi zjawiskami przyrodniczymi i występują w licznych przysłowiach ludowych („od świętej Anki zimne wieczory i ranki”), wyznaczają też zwyczajowo miarę czasu (np. parobków zatrudniało się od św. Jana - 24 czerwca).

W > Królestwie Polskim kalendarze uwzględniały też podwójne datowanie: według stosowanego w Europie kalendarza gregoriańskiego (funkcjonującego do dziś) oraz obowiązującego w Rosji kalendarza juliańskiego, „spóźnionego” o 12 dni. Zawierały też informacje o „ruskich" świętach (prawosławnych i greckokatolickich). Oddzielnie wydawano kalendarzś żydowskie z odmiennym datowaniem lat. Już od XVI w. kalendarze należ&ly do najbardziej popularnych i masowych wydawnictw; w czasach pozytywizmu nakłady sięgały 40 tys. egzemplarzy. Wydawane byty przez renomowane firmy oraz wiele drobnych oficyn prowincjonalnych, reprezentowały nieraz bardzo niski poziom. W środowiskach mniej wykształconych - drobnoszlacheckich, chłopskich i robotniczych -stanowiły jednak często jedyną lekturę, stawały się „encyklopedią" wszelkiej wiedzy o świecie, dlatego pozytywiści usiłowali zadbać o podwyższenie tego poziomu, drukując liczne teksty dostarczające rzetelnych informacji