Pozytywizm leksykon literatury polskiej6

ko, Klemens Boruta, zaatakował przesady społeczne i stanął w obronie praw innych narodowości. Przedstawił w nich tragiczne losy Niemca, Żydówki. Rusina i Ślązaka, którzy spotykają się z brutalnością i niezrozumieniem otoczenia polskiego. W dramacie Poddanka (1877) potępił prawo pańszczyzny, zniesione przez ustawy napoleońskie, W Blażnie (1878) skrytykował samowolę magnatów, w Ojcu Makarym (1876) ośmieszył nakaz celibatu, występując w roli rzecznika naturalnych praw człowieka, w Aurelim Wiszarze (1888) pokazał bezwzględny świat rodzącego się kapitalizmu,w Reginie (1889) - konflikty społeczne dotyczące ekonomicznego „podboju” Afryki. Nie zważając na > cenzurę, Świętochowski pisał o zagrożeniach władzy dyktatorskiej, odwołując się do metafory historycznej w swoich dramatach „antycznych": Antea (1876), Na targu (1876), Helvia (1876), Aspazja (1885). Krytykował szlachtę i apologizowal warstwę chłopską w dwutomowej rozprawie Historia chłopów polskich (1925-1928).

t

Taine Hipolit    ■ ■■    ■ ■■■■— ■    —■

(1828, Vouziers w Ardenach - 1893, Paryż). Filozof francuski, profesor historii sztuki w Ecole des Beaux-Arts, członek Akademii Francuskiej. Rozgłos przyniosło mu opublikowanie Historii literatury angielskiej (1863). Sztukę i literaturę uzależniał od rasy, środowiska i od momentu historycznego. Kulturę postrzegał jako zjawisko psychologiczne, a psychologię jako naukę przyrodniczą. Dlatego - według Taine'a - nauki humanistyczne (np. historia czy literaturoznawstwo) muszą stosować te same metody i perspektywy badawcze, co przyrodoznawstwo. Swoje poglądy estetyczne (> estetyka) ogłosił w Filozofii sztuki (1865); zagadnienie filozoficznych i psychologicznych podstaw rozwoju społecznego podejmował w rozprawie O inteligencji (1870). Przyczynił się do stworzenia podwalin teorii -literatury w esejach o La Fontainie i Platonie. Najważniejszą jego książką było pięciotomowe dzieło historyczne Początki Francji współczesnej (1871), w którym skrytykował monarchię, napoleonizm oraz republikanizm.

Tatry w literaturze pozytywizmu ■    ■ —

S. Witkiewicz. Kozice w górach

Rozwój turystyki górskiej w II połowie XIX w., zdobycie w 1867 r. Koziego Wierchu, Baranich Rogów, Granatów i Lodowego Szczytu, powstanie w 1873 r. Towarzystwa Tatrzańskiego - niezwykle „pozytywistycznej" z ducha organizacji, zakładające; w swym statucie budowę szlaków górskich, ochronę przyrody, wspieranie postępu gospodarczego miejscowej ludności - ukształtowały w literaturze pozytywizmu nowy styl patrzenia na góry i odczuwania górskiej przestrzeni. Za sprawą działalności Towarzystwa Tatrzańskiego (którego założycielem był Adolf Prze-rwa-Tetmajer, pierwszymi zaś członkami za-