Psychologia3

140 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPNIEJ

siebie substancje wydzielają bezpośrednio, do krwi, ponieważ te substancje, nazwane hormonami (od greckiego horman, co oznacza „pobudzać”), wywierają silny wpływ na zachowanie. Gruczoły dokrewne tworzą układ hormonalny, czyli układ wydzielania wewnętrznego.

Hormony są wydzielane do krwiobiegu i dzięki temu rozprowadzane po ciele. Podobnie jak neuroprzekaźniki, hormony mają swoje specyficzne obszary receptorowe (odbiorcze), na które oddziałują. Pewne hormony wydzielane przez podwzgórze wpływają wyłącznie na przysadkę mózgową, a niektóre z hormonów wydzielanych przez przysadkę tylko: na korę nadnerczy, inne zaś na jądra lub jajniki i tak dalej. Przyjrzyjmy się obecnie hormonom wytwarzanym przez najważniejsze gruczoły dokrewne.

PODWZGÓRZE

Podwzgórze wydziela wiele hormonów wpływających na funkcjonowanie przysadki, wskutek, czego .gruczoł, tęnyyytwąnąjwlaśne hormonyyNa przykład wydzielany przez podwzgórze hormon wzrostu umożliwia przysadce produkowanie hormonu wzrostu rozprowadzanego następnie po innych'obszarach ciała. Bezpośrednią komunikację podwzgórza z przysadką umożliwia gęsta sieć łączących je naczyń krwionośnych.

PRZYSADKA MÓZGOWA:

DYREKTOR WIELKOŚCI ZIARMKA GROSZKU

Przysadka mózgowa leży poniżej podwzgórza (por. rycina 3.13). Choć jest ona wielkości ziarna grochu, ma jednak tak (podstawowe znaczenie dla funkcjonowania organizmu, że byia nazywana „supergruczołem”. Dziś wiemy, że znaczna część aktywności przysadki jest regulowana przez podwzgórze.

Wiele czynności regulowanych hormonalnie pozwala organizmowi zachować stałość jego wewnętrznego środowiska dzięki utrzymaniu na stałym poziomie pewnych parametrów, związanych na przykład z poziomem płynów czy cukru we krwi. W organizmie są mechanizmy mierzące wielkość tych parametrów, a kiedy owe wielkości odbiegają od optymalnych, sygnały przekazywane do gruczołów nakazują wydzielanie odpowiednich hormonów. Utrzymanie stałości wewnętrznego środowiska organizmu wymaga sprzężenia zwrotnego między stanami organizmu a czynnościami gruczołów dokręwnych. Tego rodzaju system jest nazywany ujemnym sprzężeniem zwrotnym, ponieważ kiedy już odpowiednia ilość hormonu zostanie wydzielona, gruczoł otrzymuje impuls hamujący dalsze jego wydzielanie (czyli impuls, który można by nazwać „ujemnym”).- W systemie ujemnego sprzężenia zwrotnego nawef „supergruczoi”, przysadka, jest podporządkowany swemu panu - podwzgórzu. Z kolei podwzgórze reaguje na sygnały dochodzące do niego z różnych obszarów ciała.

Przednie i tylne płaty przysadki wydzielają wiele hormonów. Hormon wzrostu reguluje tempo wzrostu mięśni, kości i gruczołów. Dzieci o nienaturalnie wolnym tempie wzrostu mogą „dogonić” rówieśników po podaniu im tego hormonu.

Prolaktyna reguluje zachowania macierzyńskie u niektórych ssaków, na przykład szczurów, a u kobiet stymuluje wytwarzanie mleka. Hormon antydiu-retyczny (ADH) powoduje oszczędzanie przez organizm wody poprzez hamowanie produkcji moczu, gdy poziom płynów w organizmie jest niski. Hormon len wiąże się też ze stereotypowymi zachowaniami rodzicielskimi u samców niektó-

rych ssaków, czyniąc z obojętnych osobników troskliwych i opiekuńc^ch partnerów i ojców. Oksytocyna stymuluje poród u kobiet i wiąże się z zachowaniami macierzyńskimi, u niektórych ssaków. Położnicy czasami prowokują poród poprzez wstrzyknięcie kobiecie właśnie tego hormonu. Podczas karmienia piersią zakończenia nerwowe w sutkach i ich sąsiedztwie przesyłają do mózgu informację powodującą wydzielanie oksytocyny, ta zaś wywołuje wydzielanie mleka przez piersi.

TRZUSTKA: OCH, JM SŁODKO (LUB OCH, JAK GORZKO)

Trzustka reguluje poziom cukru we krwi i moczu za pośrednictwem insuliny i innych hormonów. Jedna z postaci cukrzycy polega na nadmiarze cukru we krwi (co nazywane jest hiperglikemią) i moczu. Może to prowadzić do stanu komy lub śmierci. Przyczyną cukrzycy jest niedobór insuliny. Ludzie, których trzustka nie wydziela wystarczających ilości insuliny, mogą być zmuszeni dęi wstrzykiwania jej sobie dożylnie.

Psychologów interesuje hipoglikemia, stan niedoboru cukru we krwi. Objawy hipoglikemii - drżenia, mdiości, brak energii - przypominają objawy lękowe. Wiele osób poszukujących pomocy z powodu lęków w istocie cierpi na stan niedoboru cukru we krwi. Na ogói zmiana diety powoduje poprawę stanu zdrowia i.samopoczucia tych osób. . .

TARCZYCA: REGULATOR SZYBKOŚCI

Tarczyca wytwarza tyroksynę, hormon wpływający na tempo metabolizmu, a więc szybkość, z jaką organizm zużywa tlen i wytwarza energię. Niektórzy ludzie mają nadmierną wagę wskutek niedoboru tyroksyny, wywołującego spowol-