PTDC0081

168

przyznanie się, po raz pierwszy, do świadomości rodzaju reakcji ludzi, na jakie może jeszcze liczyć. Jest to moment obudzenia 3ię we władcy — człowieka,chociaż "władca" nie ustępuje dobrowolnie, wciąga swoje alter ego w dysputę. Motywacją psychologiczną tego stanu jest przeczucie śmierci, która rzeczywiście czeka Ryszarda na polu pod Bosworth. Monolog jest rozrachunkiem z życiem i sobą samym człowieka, który ujrzał znienacka kres swojej drogi. Szekspirowska tragedia kończy się już teraz, w bitwie spełni się jedynie to, co tu już zostało zdecydowane. Wraz z poprzedzającą sceną odwiedzin duohów pomordowanyoh, które przepowiadają Richmondowi (późniejszemu królowi Henrykowi VII) zwycięstwo, a Ryszardowi klęskę, monolog stanowi kulminacyjny moment dramatu. Dynamiczność zapewnia mu wewnętrzne rozdarcie bohatera, spór jaki wiedzie on z samym sobą. Do przedbitewnego snu

Ryszard nie jest świadomy własnej dwoistości. Jest promotorem działania, przyczyną sprawczą konfliktów; sam w sobie jest nieruchomy, wewnętrznie logiozny i zwarty. Nie zna momentów wahania, walki ani wyrzutów sumienia. Pozornie jest więc postacią zupełnie Jednolitą. Szekspir na naszych oczach mąci tę jedność . .y kładzie się spać jednolity, budzi rozszczepiony. Treścią snu króla Jest rzeczywistość, którą chciał przeobrazić i długi korowód umarłych, uosobienie jego zbrodni. Sen jego jest emana-cją pamięci i przedłużeniem rzeczywistości. Lecz rzeczywistość jest zbrodnią; jest również treścią snu króla. Czy rzeczywistość jsatem jest snem, z którego budzi się Ryszard? (j. S. Sito)

Monolog ten dokonuje równocześnie ważnej reinterpretacji wydarzeń dramatu. Ryszard przegrywając i zdobywając równocześnie świadomość przegranej nadaje wcześniejszym wydarzeniom sens jako tragedii działania skazanego na przegraną wskutek użycia metod naruszających etyczny porządek świata. Po monologu króla trudno byłoby już uznać sztukę za ilustrację określonego fragmentu historii Anglii. Ryszard jest w swym monologu tragiczny, ponieważ jest świadomy; i dopiero w tym momencie wszystko pojawia się we właściwym świetle i na właściwym miejscu.

Monologi są obodążane nie tylko "poważnymi" zadaniami. Monolog Argana otwierający "Chorego z urojenia", towarzyszący sprawdzaniu i poprawianiu rachunków aptekarza, pełni rolę ekspozycji. Dosadnie przedstawia główny motyw tematyczny komedii, charakteryzuje głównego bohatera, wywołuje śmiech nastrajający czytelnika czy widzów do obserwowania wydarzeń., Oparty na jednym chwycie kompozycyjno-językowym jest dość monotonny, ale właśnie