S5008474

94

Klasyczny, póżnolateński typ (D) reprezentuje pochwa z Sofil-Podu-eni (ryc. 9/5) z bardzo długą zawieszką wykonaną z brązu, a na części przedniej — z inkrustacją brązem tworzącą ażurową kratką. Tego typu zdobienie spotyka się dość rzadko w tej części Europy ^{1 2 3}, lecz, co trzeba podkreślić, takie wśród pozostałych egzemplarzy z podobnym zdobieniem występują pochwy z długą zawieszką ^łN. Analogiczne zdobienie posiada też przednia, wykonana z brązu część pochwy (typ E) z Kostievo (ryc. 9/4), która wyróżnia się ponadto unikatowym zgrubiałym występem na czubku trzewika, zbliżając się tym do typu IV pochew według podziału J. Rostrzewskiego ¹⁰°. Pochwy tej odmiany nie są znane na terenach celtyckich oraz w innych rejonach Bałkanów i w strefie przybałkań-skiej. Dla chronologii obu tych okazów istotne znaczenie posiadają 2 brązowe pochwy typu późnolateńskiego, które trzeba datować na schyłek I w. p.n.e. lub początki I w. n.e., a to pochwa z Merićleri⁴ — z podobnie bardzo długą zawieszką, jak u okazu z Sofii-Podueni, oraz pochwa z Belozemu ⁵ — z ażurową inkrustacją srebrną ⁶. Pozwala to odnosić także oba omawiane tu okazy do późniejszej fazy późnego okresu lateńskiego.

Pewien związek z mieczami (części rapci) mają także przypuszczalnie różnego rodzaju małe kółka metalowe znane z kilku zespołów (Carevec, Górna Malina, Bajlovo, Corlate — ryc. 7/5). Do zawieszania mieczy służyły też prawdopodobnie żelazne pasy-łańcuchy, które znamy z Corlate, Komareva i Panagjurski Kolonii.

Drugą pod względem liczebności kategorię zabytków z cmentarzysk typu Padea-Panagjurski Kolonii tworzą długie noże bojowe. Znamy ich 13 okazów z Oltenii i około 35 z zespołów omawianego typu w Bułgarii, a ponadto około 10 dalszych, luźno znalezionych egzemplarzy. La-konłczne wzmianki informują wreszcie o Jeszcze 10 znaleziskach zabytków zapewne tegoż typu W 10 przypadkach wraz z nożem została znaleziona Jego pochwa.

Do kategorii noży bojowych zaliczam okazy różniące się dość znacznie długością, mieszczące się w przedziałach 21 - 52 cm, zwykle jednak od 27 cm do 42 cm. Pokrewieństwo kształtu, zdobnictwa i funkcji pozwala tu też dołączyć jednoaieczny mieczyk z Bfilgarova (dług. 05 cm). Wyjąwszy ostatnio wzmiankowany okaz oraz egzemplarze z Bjalej Cer-kvy i Lipnicy, pozostałe łączy tak wiele wspólnych cech typologicznych, iż jednolita ich funkcja jest oczywista. Były one składowym elementem wyposażenia wojownika używanym w boju i na łowach. Omawiane noże bojowe bywają identyfikowane z wzmiankowanymi w źródłach pisanych jednosiecznymi mieczami — „tracką machajrą" lub „illryjską slca". M. Cićikova słusznie wskazuje, że mianem „machajry” można nazywać na pewno tylko okaz z Lipnicy i starszy — z Golema tej Mogiły w Duva-nli

Spośród noży bojowych wyodrębniają się zdecydowanie 2 okazy: wspomniana „machajra” (typ I) z Lipnicy (ryc. 9/7) i nóż bojowy (typ II) z Bjalej Cerkvy (ryc. 9/9). Analogię do „machajry” z Lipnicy stanowi wspomniany dłuższy okaz z Duvanli pochodzący z V w. p.n.e.^{7 8 9 10} oraz znaleziska z dalszych obszarów^,ł*. Zespół grobowy z Lipnicy nie dostarczył bezpośrednich datowników, można przypuszczać, że należy on do najstarszych spośród obiektów grupy Padea-Panagjurski Kolonii¹¹ lub nawet do zespołów póżnohalsztackićh. Nóż bojowy z Bjalej Cerkvy (ryc. 9/9) reprezentuje klasyczną formę znaną z młodszych zespołów kultury lateńskiej, m. in. na pobliskich obszarach Siedmiogrodu i Serbii¹².

Wszystkie pozostałe okazy noży bojowych posiadają wiele cech wspólnych. Jedną z najbardziej charakterystycznych jest swoiste ufor-

20ffl0/03/01 23:09

1

   Z Europy południowo-wschodniej, pomijając pokrewne okazy bułgarskie z Belozemu, Kostieva i Starej Zagory, znane są podobne pochwy z Szentendró na Węgrzech {I- Hunyady 1942, tabl. XLIV 5), Vrhniki <F. Stare 1953, tabl III 1) i Smarjety w Słowenii (H. Mlłller-Karpe 1951, s. 674, ryc. 18/1). Problem pochew tego typu omówili ostatnio K. Tackenberg (1970) oraz J. Werner (referat pŁ Spćitlateneschwerter norischer Herkunft na Sympozjum w Małych Vozo-kanach w 1972 r.), którzy sugerują Noricum jako ośrodek ich produkcji; według Wernera należy je datować na czasy augustiańskie.

2

   Np. cytowane Już okazy z Vrhniki i Smarjety oraz pochwa z Goblingen-Nos-pelt (G. Thill 1967, s. 96, tabl. III 17).

3

^m J. Kostrzewski 1919, s. 97 n., ryc. 80.

4

¹⁴⁷ A. P e e v 1926, ryc. 10-12.

5

D. Aladżov 1965, s. 84 n., ryc. 8.

6

*•* Zespoły grobowe z Belozemu i Merićleri, z których pochodzą omawiane pochwy, zaliczam do grupy grobów z początków okresu rzymskiego zachowujących tradycję lateńską (por. niżej).

7

   Informacje o znalezieniu .krzywych noży z okresu lateńskiego" mogą tet jednak odnosić się do małych noty z łukowatym tylcem, dość częstych w zespołach późnohalszatackich w Bułgarii.

8

   M. Cićikova 1069a, a. 62.

9

”² B. Fi lo v 1934, s. 98 n., 227, ryc. 140-141.

10

^1,3 Bardzo bliskie okazy mieczyków jednosiecznych powstałe pod wpływem greckim są znane też z niektórych rejonów Italii i Półwyspu Iberyjskiego (J. Dśchele 11 e 1927, s. 640 n., ryc. 474/1-2), a także z zespołów wczesnolateńskich, np. z kurhanu Hladnś-Hosty w południowych Czechach (J. Filip 1950, tabl. VIII 2).

11

Za taką klasyfikacją przemawia dość typowy dla tej grupy kulturowej zestaw inwentarza (nóż bojowy, wędzidło konstrukcji złożonej, grot włóczni) 1 zgięcie grotu.

12

^1,5 Np. w Paplu Ilarian (zob. rozdział II), Osłjeku-Donjim Gradzie, Belgradzie-Karaburmie i Pro garze (J. Todorović 1968, tabl. XIV 13-14, XXV 7, XXXIII 1-2, Ul 12).