89920 S5008440

I Aiud, choć typ ten ma raczej dłuższy okres występowania »». Nieco młodszą formą (r. LT B|/B_a) reprezentuje bransoleta z Bru?ovti-Schel •• oraz ozdobny okaz z Devn (z LT B_a).

Wśród dość licznej grupy nagolenników i bransolet z półkul__pej.

nych lub pustych*⁴ — serią starszą tworzą fragmenty okazów z pełnych półkul z Parto? I Turda?, które należą do charakterystycznych form młodszej fazy LT B ^M. Wczesne formy bransolet (nagolenników) z pustych półkul (złożone z większej ich liczby) znamy z Bandul de Ctmpie i Bratel. Należą one również do typów LT B_a, choć przeżywają się też później *•. W Siedmiogrodzie upowszechniły się następnie, z początkiem LT C. pokrewne nagolenniki z 3 lub 4 dużych, pustych półkul. Te ostatnie są znane z grobu 5 w Apahldzie (ryc. 2/9), z Dipgy, Jucul de Sus, Uroiu (ryc. 2/7) i Sintioany (ryc. 2/8) oraz. być może, fragment z Piatra Cralvii, a więc z wyjątkiem Jednego okazu (Uroiu i ewentualnie ponadto Piatra Cralvii) wystąpiły one w północnym Siedmiogrodzie. Są to formy uważane za klasyczne typy LT C^9T, aczkolwiek tak w Apahidzle, jak i w Dipęy wystąpiły one w zespołach, w których znaleziono też przeżytkowe formy wczesnolateńskie (zapinki). Nagolenniki z 3-4 pustych półkul są specyficzną, wschodnią formą lateńską, nie znaną ani w zachodnich. ani w centralnych rejonach tej kultury. Spośród pozostałych bransolet można jeszcze wspomnieć o zbliżonych do siebie okazach z Gheja (ryc. 2/5) i Papiu Ilarian, zdobionych małymi guzkami, który to typ pojawia się Już w LT B^5,8 i trwa później, jak tego m. in. dowodzą środkowolateńskie formy z Papiu Ilarian. Dalszych, źle zachowanych egzemplarzy z Apahidy nie można precyzyjnie datować.

Warto Jeszcze zwrócić uwagę na rzadkość występowania w Siedmiogrodzie wyrobów szklanych. Jedyny przypadek znalezienia w grobie bransolety szklanej wystąpił w Bratel. co dodatkowo umacnia dowody

ⁿ Por. np. J. Filip 1956. s. 122 n.

** Jej klasyfikacja jest oparta na opisie i wzmiance I. Nestora, iż analogiczny okaz pochodzi z grobu w Borku Strzel i ńskim pod Wrocławiem, który to zespól należy do środkowej fazy cmentarzysk kultury lateńskiej z tego obszaru, to jest ze schyłku LT B_t lub fazy preejściowej LT B₍/B₍ (Z. Woźniak 1970, s. 51 n„ tabt. tV 4).

⁴⁴ Niestety lakoniczne informacje o okazach z Alei. Mlcasasa i miejscowości nieznanej w Siedmiogrodzie nie pozwalają na dokonanie klasyfikacji tych zabytków.

*• Na temat ich chronologii patrz: Z. Woźniak 1970, s. 51 n. (tam dalsza literatura).

" Por. W. Kri mer 1961: tenże 1962; Z. Woźniak 1970, s. 56 n.

*^T Por. np. K, Hor ed t 1941-1944. s. 196 n.. D. Popcicu 1941-1944, s. 184-188. J. Filip 1956. a 136 n.; B. Benadik .1962, s. 376 n.; E. B. Vógó 1960.

*• Por. np. inwentarz grobu 25 1940 z Soboclaka, po w. Oława (Z. Woźniak 1970. tabl VI 3-11).

nn stosunkowo późną metrykę tego grobu, gdyż bransolety szklane pojawiają się częściej w grobach dopiero w LT C Fragmenty bransolet szklanych pochodzą też z osady w Moreftl (grupy 8a i zbliżonej do grupy IB według systematyki T. E. Haevemick)⁴⁰. Pierwsza z nich reprezentuje typ popularny, a druga unikatowy. Grupa 8a obejmuje okazy, które pochodzą zarówno z zespołów LT C, jak i LT D⁴¹. Pozostałe znaleziska bransolet szklanych łączonych z kulturą lateńską (Bandul de CImpie, ComolAu), a także paciorki szklane (Apahida, Bratel, Media?) nie posiadają istotnego waloru chronologicznego⁴*.

Dalszą grupą zabytków, które zasługują na uwagę w kontekście rozpatrywanego zagadnienia, są metalowe łańcuchy — pasy. Ozdobne łańcuchy, takie jak znane z Vetel (ryc. 1/12) i Papiu Ilarian (ryc. 1/11), stanowią bardzo charakterystyczne wyposażenia grobów kobiecych z LT C ^u, choć odkrycie w Stradonicach okazu pokrewnego egzemplarzowi z Ve(el sugeruje występowanie tych form także później⁴⁴. Żelazny łańcuch z grobu 11 (bez broni) w Apahidzie, złożony z ósemkowatych ogniw, odpowiada odmianie B tej wersji łańcuchów w typologii J. Rei-iingera⁴*. Odmiana ta występuje przeważnie w grobach kobiecych, w zespołach pochodzących z okresu od LT B_t do przełomu LT C/D^4#.

^>p Por. np. F. R. Hodson 1968. tabL 123 nr 66; oraz omówienie chronologii znalezisk słowackich B. Benadika (1962. s. 371 n.).

T. E. Haever nlck 1960, s. 53 n.. 204.

⁴¹ T. E. Haevernick 1960, s. 75 n.

⁴¹ Paciorki nie należą do form precyzyjnie datowanych, wzmiankowane zaś bransolety nie pochodzą z zespołów zwartych. T. E. H a e v e r n i c k (1960, s. 129) uwzględnia w swym zestawieniu Jeszcze bransoletę z Sighifoary. należy ona Jednak prawie na pewno do LT D. z którego to czasu pochodzą z Sighifoary dalsze liczne materiały.

° Por. np. P. Reinecke 1906. ryc. 1; J. Rcitinger 1966, s. 205 n.; J. Filip 1956, a. 171 n. Okaz z Vetel należy do jednej I odmian tzw. węgierskiego typu ozdobnych łańcuchów brązowych (por. I. Hunyady 1942. tabl. XX3(IV 3. 6-7, XXXV 1. 3, 7, 9-13; J. Reltinger 1966, s. 223-225, tabl. 9 11-14). Ścisłe analogie do łańcucha z Ve(el są znane licznie z obiektów gómocisańakiego skupienia kultury lateńskiej, w tym na niedaleko położonych stanowiskach w Poeni. Jud. Satu Marę (niepublikowane, w Muzeum Bała Marę), w Valea lui Mihai. Jud. Bi hor (I. Hunyady 1942, tabl. LXX1 19; M. Roska 1944, ryc. 18/3) 1 w Ciu-mefti, Jud. Satu Marę (V. Z i r r a 1967, ryc. 14/IT1, 24/25 III). Okaz z Papiu Ilarian, zdaniem 1. H. Crifana 1 M. Miles (1970, s. 71 n.), reprezentuje tzw. serię czesko-austriacką (J. Reltinger 1966, s. 205-219, tabl. 8/16), choć szereg oryginalnych cech różni go od egzemplarzy tej grupy. Stosunkowo bliską analogię stanowi doń łańcuch z Ponćtovic (J. Filip 1956, ryc. 50/9).

⁴⁴ J. Filip 1956. ryc. 10/2; J. L. Pić 1903, tabl. XXX 1.

⁴⁴ J. Reitlnger 1966, s. 233 n., ryc. 10/15.

⁴⁴ Por. J. Filip B. B e n a d i k 1962, s. chem jest szkieletowy.