SAM17

l w XX I XXI wieku Główne kierunki, fakty, ludrie. ^ł*'yrlarrcrk«

Społeczeństwo polskie sympatyzowało z radiem narodowym « WcfnedL Organizowano manifestacje, zbierano pieniądze, wysyłano krew i żywność <nz pomoc medyczną dla walczących. Władze PRL musiały sic liczyć z tymi nastrojami i KC PZPR apelował o wstrzymani rozlewu krwi w Budapeszcie, a nawet początkowo solidaryzował aiC * Nagłym i robotnikami węgierskimi. Jednak krwawa pacyfikacja powstania wigierskiego przez ZSRR była Szokiem dla liberałów partyjnych i podziałała na nich paraliżująco, uświadamiając realność u-pniiwa radzieckiego. Ułatwiło to kierownictwu PZPR ograniczana- tą. dań usamodzielnienia się w Polsce.

Również wspólne drogi Gomułki i przemian polskiego października szybko się rozeszły. Już 4 listopada 1956 r., w czasie gdy Armia Radziecka przystępowała do ostatecznej rozprawy z powstańcami węgierskimi. Gomułka opowiedział się podczas krąjowej narady aktywu PZPR za nienaruszaniem struktur partyjnych i wygaszaniem sporów frakcyjnych. Wypadki węgierskie ostrzegały przed nadmiernym liberalizmem.

W latach 1957-1967 minister Rapacki przewodniczył delegacji polskiej na wszystkich sesjach Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Podczas XII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku. 2 października 1957 r., wysunął propozycję wprowadzenia zakazu produkcji i składowania broni jądrowej w Europie Środkowej. Dało to początek debacie międzynarodowej nad tą koncepcją, nazwaną później „planem Rapackiego**.

Generalnie plany i propozycje rozbrojeniowe rządu polskiego w okresie PRL inspirowane byty przez ZSRR i ściśle z nim uzgadniane. a dotyczyły głównie ograniczenia lub redukcji i eliminacji zbrojeń konwencjonalnych i broni jądrowej. Już wcześniej Polska wychodziła wielokrotnie z inicjatywami pokojowymi i rozbrojeniowymi na forum międzynarodowym. W 1947 r. wystąpiła w ONZ z inicjatywą powszechnego rozbrojenia (łącznie z bronią atomową), która w dobie narastających sprzeczności związanych z „zimną wojną” nie spotkała się z pozytywnym odzewem społeczności międzynarodowej. Podczas VU se-

sji Zgroinadzenii Ogólnego Narodów jednoczonych w 1952 r. delegacja polska zgłosiła projekt rezolucji „0 zapobieżeniu groźbie nowej wojny światowej” i „O utrwaleniu pokoju i przyjaznej współpracy między narodami". Wśród zawartych w nich propozycji znalazły się postulaty zaprzestania działań wojennych w Korei i pokojowego uregulowana tego sporu, włączając w to zjednoczenie kraju. Później wielokrotnie władze komunistyczne PRL na forum ONZ i innych gremiów międzynarodowych występowały, zajmując w licznych konfliktach proradzieckie stanowisko (m.in. wojna w Indochinach, na Bliskim Wschodzie, w Nikaragui, Angoli, Afganistanie). Zwłaszcza propozycje rozbrojeni we pojawiające się w kontekście wyścigu zbrojeń pomiędzy ZSRR i Stanami jednoczonymi, który Moskwa zamierzała wygrać, brzmiały co najmniej cynicznie.

Kontynuacją rozbrojeniowych wysiłków poUdej dyplomacji stał się plan Rapackiego - projekt utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej. Propozycja ta została przedstawiona w rokowaniach Podkomisji Rozbrojeniowej ONZ w Londynie. Podczas XII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, 2 października 1957 r„ minister spraw zagranicznych Adam Rapacki złożył oświadczenie o gotowości Polski do wprowadzenia w życie zakazu produkcji i magazynowania broni jądrowej na swoim terytorium, pod warunkiem przyjęca taloch zobowiązań przez oba państwa niemieckie. Po wystąpieniu Rapackiego swój akces do propozycji zgłosiła Czechosłowacja, dzięki czemu strefa posze-rzyta się o kolejne państwo. W okresie od 2 października 1957 r. do 14 marca 1958 r. toczyły się rozmowy z zainteresowanymi planem stronami. Poszerzona wersja planu została zawarta w memorandum rządu PRL z 14 lutego 1958 r., które wraz z nocami dyplomatycznymi zostało wręczone przedstawicielom dyplomatycznym Belgię CSRS, Danii, Kanady, NRD, USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR oraz - za pośrednictwem neutralnej Szwecji - rządowi RFN.

Plan ten należał do grupy zgłaszanych często w połowie lat pięćdziesiątych propozycji rozbrojeniowych o charakterze darngtgemn/ (rozrzedzenie zbrojeń zwłaszcza w zakresie broni masowej zagłady

127 ■