Scan10023

27

Powstanie

narodów

współzależności instytucjonalnych, ale skala narodów sprawia, że muszą one być oparte na tożsamościach kategorialnych (Calhoun 2007).

Po trzecie, różnica między narodem a wcześniejszymi wspólnotami politycznymi tkwi w typie członkostwa. Naród i nacjonalizm wprowadzają typ członkostwa bezpośredniego, niezapośredniczonego przez inne wspólnoty. Jest się członkiem narodu bez konieczności uczestnictwa we wspólnotach pośrednich typu rodzina, klan, parafia, grupa sąsiedzka. Narodowość jest rozumiana jako atrybut jednostki, a nie jej pośrednich przynależności. To oznacza również inny sposób zaangażowania i mobilizacji. Bezpośrednie członkostwo w narodzie wymusza także inny typ reprodukcji więzi zbiorowych, oparty na udziale w doświadczeniu zbiorowym - historii, tradycji, a nie na powielaniu więzi pierwotnych czy stanowionych. W tym sensie naród i nacjonalizm są koncepcjami nowoczesnymi całkowicie odmiennymi od zbiorowości i sentymentów epok wcześniejszych.

Po czwarte w końcu, naród ma charakter demokratyczny. O ile we wcześniejszych epokach władza pochodziła od Boga, wynikała z tradycji lub przemocy, o tyle w epoce nowoczesnej to lud stał się źródłem władzy. To oznaczało całkowitą zmianę legitymizacji władzy i sposobu jej sprawowania. Naród, który jest suwerenem, jest czymś radykalnie odmiennym od przednowoczesnej wspólnoty etnicznej.

Zwróćmy uwagę, że wymienione podejścia nie tyle się wykluczają, co mogą opisywać kolejne etapy kształtowania narodów. Pierwszy miał miejsce w średniowieczu i wyrażał się w procesie unifikacji języków i kultur. Wyraźnego przyspieszenia nabrał w okresie odrodzenia i reformacji za sprawą przekładów Biblii na języki narodowe i powstania literatur narodowych. Był to czas, gdy zaczęły się wyłaniać narody polityczne ograniczone do elit państwowych. Dalsze rozpowszechnianie kultury narodowej i kształtowanie narodów odbywało się dzięki drukowi i rozwojowi kapitalizmu oraz centralizacyjnej roli państwa. Coraz większe kręgi społeczeństwa zaczęły być włączane we wspólny obieg kulturowy, a władza centralna, ujednolicając prawnie i administracyjnie terytorium państwa, przyczyniła się do powstania więzi społeczno-terytorialnej wśród ludności. Kolejny etap procesu narodowotwórczego nastąpił po rewolucji francuskiej, kiedy to słowo „naród” zaczęło obejmować również niższe warstwy społeczeństwa¹¹.

W Peter Alter (1991) kilkuwiekowy proces kształtowania narodów porównał do budowania gotyckich katedr. Zaczynano je stawiać w średniowieczu, przez kilka stuleci stały niedokończone, pozbawione wież dotrwały do XIX wieku i dopiero wtedy je wykańczano. Alter Opisuje, jakie znaczenie dla utrwalenia niemieckiej świadomości narodowej w XIX wieku miało zakończenie budowy gotyckiej katedry w Kolonii. Przy okazji budowy wież katedralnych ukazało się sporo literatury o tematyce narodowej, powstało wiele inicjatyw narodowych, katedra w Kolonii stała się pomnikiem narodowym, a postawienie wież katedralnych sprawą wszystkich Niemców. Dodajmy, że gotycka katedra w Brukseli