Scan10021

25

Powstanie

narodów

wspólnoto o silnym poczuciu odrębności i tożsamości, mówiące swoim językiem narodowym i rozwijające własną kulturę wysoką, byty jednak ograniczone do wyższych warstw społeczeństwa - arystokracji, wykształconej szlachty i duchowieństwa, niekiedy zamożniejszego mieszczaństwa.

Jeszcze inne podejście do kwestii początków narodów prezentuje Benedict .Anderson (1997), który łączy rozwój wspólnot narodowych ze zmniejszającym się znaczeniem religii i tożsamości związanych z państwem dynastycznym oraz z upowszechnieniem druku i ekspansją kapitalizmu. Druk i kapitalizm, dzięki któremu drukowane książki były szybko i efektywnie rozprowadzane, pozwoliły uzmysłowić ludziom, że są też inni, których wprawdzie nie znają osobiście, z którymi się osobiście nie kontaktują, ale którzy czytają książki w tym samym języku, rozumieją te same kody kulturowe i żyją w tym samym świecie symbolicznym. Istnieje zatem wspólnota, której całej się nie zna, ale o której istnieniu wnioskuje się na podstawie liczby drukowanych i sprzedawanych książek. Jest to wspólnota wyobrażona - naród⁸.

I wreszcie najczęściej spotykane stanowisko, zgodnie z którym naród to zjawisko stricte nowoczesne, związane z końcem tradycyjnego społeczeństwa stanowego. Właściwy okres powstawania narodów w Europie przypada na wiek XIX i związany jest z rewolucją francuską i końcem feudalizmu. Jedni autorzy (zob. Hobsbawm 2010; Calhoun 2007) akcentują pierwszy z czynników

-    o początkach narodów można mówić dopiero po rewolucji, której konsekwencją było unarodowienie warstw plebejskich. W czasie rewolucji cały stan trzeci, we Francji obejmujący 96% mieszkańców, zaczęto nazywać narodem

-    ludem⁹. Dodatkowo rewolucja wprowadziła zasadę ludu jako jedynego su-werena, co dało początek nowej formie wspólnoty politycznej i nowemu typowi zbiorowej tożsamości. Inni autorzy uważają, że powstanie narodów zaczęło się wprawdzie w XIX wieku, ale nie było wynikiem procesów politycznych i świadomościowych, lecz gospodarczych,! dziewiętnastowiecznej modernizacji, uprzemysłowienia, urbanizacji i rozwoju kapitalizmu. To gwałtowny rozwój przemysłu wymusił ujednolicenie językowe i kulturowe zbiorowości (a nie rewolucja, jak dowodzi Craig Calhoun), co w rezultacie doprowadziło do powstania narodów (więcej o związkach między modernizacją a powstaniem narodów piszę w rozdziałach 2 i 7)¹⁰.

^? Druk dodatkowo wymusił standaryzację języka - utrwalenie jego niektórych form i zredukowanie dialektów.

⁹    Ze stanu trzeciego na kolejnych etapach rewolucji wykluczano coraz to inne grupy osób, np. mieszczan, kupców, bogatych, tak więc wielkość narodu utożsamianego ze stanem trzecim radykalnie się zmniejszała i nie stanowiła już 96% ludności Francji (Wielomski 2007, s. 68-72).

¹⁰    Trzeba zaznaczyć, że recepcja idei francuskich w różnych krajach była różna. O ile w Polsce powstanie narodu było wynikiem pozytywnego oddziaływania idei francuskich i wojen napoleońskich,