ScanImage072

148

149

i

aficznego. Jak informują lakoniczne zapisy w źródłach zdarzało się,

^wv frszerne terytorialnie kilegundy rozpadały się na mniejsze, obejmując

' iebi< roz

rozbieżnośd interesów poszczególnych wspólnot, lub ze względów

siebie położone wspólnoty osadnicze. Mechanizm takich podziałów został rozpoznany, choć można przypuszczać, że bywał uruchamiany O¹*'    ■: ^hi^TnfDki itiferftsńw nr>R7/'.7:£».(rńlnvr*.h wsnólnnł luK ■?/> w7»IpHAw

powoływały do życia wspólnotę o określonym terytorialnie zasięgu, z wL władzą zwierzchnią w postaci zgromadzenia ogólnego lub przedstawi poszczególnych wspólnot, własnym prawodawstwem i sądownict*^ (P. Johansen, 1933, s. 190-191). Na Półwyspie Fińskim organizacje i typu nazywano „Pitąjaa”, które to słowo wywieść można od fiński^g określenia „posiedzenie, zebranie, uczta” (K. Vilkuna, 1964, s. 31). 2god • z informacjami XIII-stowiecznych źródeł pisanych ich odpowiednikami u nów liwskich i estońskich były „kilcgundy”. W tym czasie „kilegundy składała się z kilku lub kilkunastu sąsiadujących ze sobą wspólnot osad niczych zajmujących określony geograficznie obszar, oddzielony od sąsiadów szerokim pasem lasów, błot i niezdatnych do zagospodarowania przestrzeń (P. Johansen, 1933, s. 107).

Ogólna nazwa tych organizacji składała się z dwóch członów: słowa „kitli, kihla” zawierającego pojęcia takie jak „gwarant, zakładnik, umowa oraz dopełnienia „kond, kunta”, tłumaczonego na bazie wszystkich języków zachodniofińskich jako „wspólnota, gromada, wspólność”. Podobną forma cję słowotwórczą ma pojęcie „gislalagh”, będące ogólnym określeniem okrę gów osadniczych na Półwyspie Skandynawskim (P. Johansen, 1950, s. 105 108). To stało się podstawą do wysunięcia tezy, że kilegundy były pierwsz, formą administracyjnego podziału ziem fińskich, przeprowadzonego przeć IX wiekiem przez Wikingów. Miało im to ułatwić zbiór danin z poszczegói nych okręgów zachodniofińskich, a także możliwość brania zakładników jako gwarantów wypłacenia umówionego trybutu (H. Moora, H. Ligi, 1969 s. 50-51). Wobec braku bezpośrednich informacji tezę tę można uznać/-prawdopodobne wytłumaczenie genezy zachodniofińskich organizacji tery tonalnych, działających w okresie przed wygnaniem Waregów za morze ułatwiających sformowanie pod koniec IX w. czysto fińskich organie polityczno-terytorialnych. W zmienionym układzie politycznym wikińskt podziały administracyjne ziem zachodniofińskich były anachronizmem, kc tywowanym może tylko w odniesieniu do ziem Finów Nadładoskich włącza nych w zasięg dominacji szwedzkiej.    _f

W tekście umowy zawartej między Szwedami a Nowogrodem w termin „kilegunda” jest tłumaczony jako „pogost”, co w nomenklatur* ruskiej ma czysto administracyjno-terytorialne znaczenie i odpowiada du okręgu osadniczego. Oznacza to zresztą tylko tyle, że w XTV w. ^ore^af , cja polityczno-terytorialna Kardów była związkiem pew^rnej liczby ^^sP?_ottll? osadniczych, o których powiązaniach wewnętrznych nic nie *^ia (S.I. Koćkurkina, 1982, s. 169). Z badań archeologicznych i czych wynika natomiast, że związek ten nawet w XIV w. nie reprezen jednolitego etnicznie (językowo i kulturowo) kompleksu ludności. _pC

Siedliska i ich ugrupowania wchodzące w- skład kilegundy estons ^ tworzyły regularnego układu lecz skupiały się w jednym lub kilku terytorium. Aż do XIV w. kilegundy nic stanowiły wielkości stałych ^ pod względem obszaru, jak też liczby wspólnot osadniczych i P°

*^S' oniicznych. Natomiast możliwość istnienia takich przypadków stawia ^ zoakiem zapytania funkcje administracyjne kilegund. Przykładem może j.j{_eg_Unda działająca na zachodnim wybrzeżu wyspy Saremaa, z której Stąpili ^w P^ewny^m momencie mieszkańcy Półwyspu Sórve tworząc własną y Johansen, 1933, s. 104). Podobnie z kilegundy Valiala wydzieliła się grupa _osadnicza mająca swe siedliska na jej peryferii i założyła własną kilegundę pijuha (H. Moora, H. Ligi, 1969, s. 57). Znany też jest przypadek, gdy wspólnota działająca na krańcu terytorium i oddzielona od innych niezamieszkałą, błotnistą przestrzenią stworzyła własną kilegundę (P. Johansen, 1933, s. 186,206).

Zanotowane w źródłach istnienie „maakond” czyli „ziem” u Liwów, Estończyków i Finów z Półwyspu Fińskiego jako związku kilku najbliżej siebie położonych kilegund, jest najpewniej zjawiskiem późnym, powstałym nie wcześniej niż w drugiej połowie XII w. Jak się przypuszcza zawiązywano je w chwilach realnego zagrożenia zewnętrznego dla wspólnej obrony terytorium. W niektórych przypadkach były to organizmy trwałe, najczęściej jednak rozpadały się bądź na skutek poniesienia klęski, bądź też po osiągnięciu celu, dla którego były powołane (H. Moora, H. Ligi, 1969, s. 36). Część z nich dała nazwy XlX-stowiecznym okręgom administracyjnym Estonii (H. Moora, 1956, s. 136). Natomiast na Półwyspie Fińskim na ich podstawie powołano w XIV w. prowincje administracji szwedzkiej.

Zachodniofińskie wspólnoty osadnicze, funkcjonujące w obrębie później-^ych ziem pskowskiej i nowogrodzkiej, nigdy nie zorganizowały się w zwią-^wyższcgo rzędu. Jak się dotąd przyjmuje, już pod koniec X w. w północ-ⁿ°-zachodnięj Rusi próbowano stworzyć system podziału administracyjne-jednakże najstarsze poświadczenia źródeł pisanych o zakładaniu „pogos-w    ośrodków okręgów gospodarczych pochodzą z XI-XIII w.

orniast badania archeologiczne punktów wymienianych jako ośrodki postów wykazały, że działały one nie wcześniej niż od XIV w. Ich powoła-O*⁰ się z intensywną kolonizacją ziemi pskowskiej, prowadzoną nakazu administracyjnego (B.N. Harłaśov, 1990, s. 72-83).

obliczenia gęstości zaludnienia ziem zachodniofińskich we wcze-dać ^ ^recmiowicczu mają charakter przybliżony i w^rcalc nie muszą odpowia-realiom. Ogólnie przyjmuje się, że w rejonach osadnictwa Hłetf ^ ’ ^{Z u}P^faw4 ziemi jako podstawą utrzymania mieszkańców, na kilo-* W^Vadrat0wy przypadało 2,5 ludzi, co w przypadku ziem estońskich daje !asó* ‘^{C około} 100-150.000 osób (H. Moora, H. Ligi, 1969, s. 13). W strefie ‘Kj^wyoh przebywała zmienna liczba ludzi zależnie, od pory roku, ^ sytuacji politycznej na obrzeżach tajgi i wielu innych czynników. Ich