ScanImage100

204

Od końca XII w. kolejne modyfikacje obrzędu wyrażają się zanikiem warstwowych pochówków w kurhanach i wprowadzeniem zwyczaju składania dal zmarłych do trumien kłodowych i chowanie ich w wykopanych w ziemi jamach grobowych pod nasypem kurhanowym. Zaprzestano także budowania rytualnych palenisk.

Finowie z rejonu jeziora Białego (Veś) spalone szczątki zmarłych chowali w nasypach kurhanów na różnych poziomach, często w glinianym garnku nakrytym drugim naczyniem. Nasypy kurhanów otaczano rowem, w którym również składano spalone kości i dary grobowe. Czasem u podstawy kurhanu budowano drewnianą konstrukcję zrębową, wypełniano ją czystym piaskiem, pośrodku budowano palenisko. Spalone szczątki zmarłych i ich koni usypywano w odrębne sto siki obok konstrukcji. Najstarsze pochówki szkieletowe pochodzą z końca XI w. z zachowaniem elementów opisanego powyżej rytuału. Dopiero w XII w. pojawiają się w tym rejonie kurhany

O

L_

0.5

1M

z paleniskami i podziałem miejsca pochówku na część żeńską i męską. Według tego rytuału chowano zapewne przybyłych tu wychodźców znad Ładogi.

Na północny wschód od jeziora Białego, w dorzeczu Dwiny, Finowie z Zawołoczy chowali swych zmarłych w obrębie płaskich cmentarzysk (ryc. 102), w drewnianych konstrukcjach zrębowych, wpuszczonych w wykopane w ziemi jamy i przykrytych korą brzozową (O.V. Ovsjanni-kov, 180, s. 228-236; V.A. Nazaren-ko, 1984, s. 144-147).

Ryc. 102. Ust-Pujsk, Zawołocze. Plan grobu z konstrukcją zrębową (V.A. Nazarenko, O.V. Ovsjannikov, E.A. Rjabinin, 1984).

Mimo wszystkich szczegółowo opisanych odmienności, obrządek pogrzebowy obowiązujący Finów Zachodnich był przez całe wczesne średniowiecze wyraźnie inny niż stosowane przez napływających na ich ziemie obych etnicznie osadników. Jak dotąd nie ma podstaw do wnioskowania o odzwierciedlaniu w nim układów społecznych, ponieważ w stosunku do wszystkich obowiązywał ten sam rytuał. Oczywiście zdarzają się pochówki z wyjątkowo obfitym wyposażeniem i bardzo skromnie obdarowane, lecz nie ma przypadku, by któryś

j grobów przewyższał inne wspaniałością budowy i nagromadzeniem rzadko spotykanych, cennych przedmiotów. Oczywiście możliwość odkrycia rzeczy wyjątkowych zawsze istnieje, dlatego próby rekonstrukcji obrazu żyda Fi-₀ów Zachodnich w wiekach średnich na podstawie źródeł archeologicznych, należy traktować jako kolejne przybliżenie.

Odporność Finów Zachodnich na wpływy obce i wierność własnym tradycjom kulturowym najlepiej może obrazuje wypracowany, własny styl ubioru, którego szczegóły rekonstruowane są na podstawie źródeł archeologicznych. Sposób ich ubierania był zauważalny przez obcych, o czym najlepiej świadczy informacja zanotowana w 1432 r. Otóż wspomniano w niej, źe przybywający do Narvy wysłannicy króla szwedzkiego musieli postarać się o skompletowanie ubioru typowego dla Vodi, by nie wyróżniać się niczym od tamtejszych mieszkańców (P. Ligi, 1986, s. 156). Co więcej, analiza porównawcza zachowanej jeszcze w XIX w. tradycji stroju ludowego Estończyków, Wożan, Iżorów i Karelów z odnotowanymi w źródłach archeologicznych przykładami ubiorów z XIII -XIV w., wykazuje niemal identyczność zarówno w poszczególnych częściach ubioru, jak i stylu jego zdobnictwa (S. Laul, 1981, s. 76-84).

Ubiór Finów Zachodnich w wiekach średnich mógł zostać zrekonstuo-wany dzięki zmianie obrządku pogrzebowego. W czasach gdy ciała palono na stosach pogrzebowych duża część przedmiotów niszczała w ogniu, ulegała odkształceniom, zaś części ubioru zrobione z materiałów organicznych, całkowicie znikały. Wraz z wejściem w życie obrządku szkieletowego, wiemy, źe istniał zwyczaj ubierania zmarłego w odświętny strój oraz wkładania mu do grobu wszystkiego co posiadał za życia z dóbr ruchomych. Oczywiście tkaniny i skóry ulegały w grobie rozkładowi, zachowując się tylko tam, gdzie dotykały bezpośrednio do przedmiotów wykonanych z brązu (A. Zarina, 1985, s. 36). Tak się składa, że Finowie każdą część swego ubioru, od koszuli poczynając, a na owijaczach nóg kończąc, obszywali brązowymi spiralkami, kółeczkami, zawieszkami, przetykali tkaninę cienkimi drucikami z brązu, zaś skórzane części garderoby okuwali ćwiekami, blaszkami i końcówkami (ryc. 103). Stąd też odkrywane w grobach szkielety są często niemal kompletnie odziane, zaś braki łatwo uzupełnić.

Wieloletnie badania prowadzone nad rekonstrukcją ubioru Finów Zachodnich w wiekach średnich pozwoliły na sformułowanie kilku ogólnych •«cz niezmiernie istotnych spostrzeżeń. Przede wszystkim ustalono, że zestaw ozdób kobiecych noszonych na piersi stanowił komplet zamawiany &pewnc według obowiązujących reguł z chwilą osiągnięcia wieku, pozwalającego na zawarcie małżeństwa. Od chwili otrzymania takiego zestawu musiała go nosić stale i nie wolno jej było nikomu oddać żadnej jego części. Komplet ozdób na piersi informował o pochodzeniu kobiety z rodu, wspólnoty osadniczej i wspólnoty terytorialnej (plemiennej). Zmarłą kobietę chowano wraz z jej własnym zestawem ozdób na piersi bez względu na to czy Pogrzeb miał miejsce w jej rodzinnych stronach czy też w obcych, do których