img004

Oświecenie

Zagadnienie	Podstawowe informacje
Czas trwania	Europa (od końca XVII wieku do początku wieku XIX) •    Początek epoki to rok 1688 (rewolucja w Anglii). •    Koniec epoki to rok 1789 (Wielka Rewolucja Francuska) Polska (1740- 1822) ■ 1740 - Stanisław Konarski utworzył Collegium Nobilium •    1822 - wydanie pierwszego tomu „Poezji” Mickiewicza) •    Wyróżniamy trzy fazy -    wstępna (1740 1764) - nurt oświeceniowy pojawia się na tle kultury sarmackiej, zjawiska oświeceniowe są w iec prekursorskie, są to czasy rządów Augusta III Sasa dojrzała (1765 - 1795) - okres stanisławowski (panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego), powstały instytucje, których działalność określiła kierunek późniejszego rozwoju kultury i literatury -    schyłkowa (1795 - 1822, okres postanislawowski, utrata niepodległości w 1795 -trzeci rozbiór Polski)
Nazwa epoki	• Nazwa wywodzi się od prastarej metafory światła, znanej z wierzeń religijnych. ■    Nawiązał do niej m. in. Kartezjusz, tworząc teorię światła naturalnego jako wrodzonej właściwości umysłu. A według ludzi oświecenia rozum to naturalne światło oświecające człowieka, (światło - oświata - oświecać — oświecenie). ■    Termin ośw iecenie pochodzi z języka niemieckiego, gdzie nazwa epoki nowożytnej przypadającej na wiek XVIII brzmiała Aufklarung.
Filozofia	■    Powstają liczne prądy filozoficzne, gdyż filozofowie dążyli do stworzenia nowego modelu sprawiedliwego państwa, w którym mieszkaliby światli obywatele. ■    Pojmująca świat i społeczeństwo statycznie, jako dobrze działającą maszynę *    Racjonalizm - dały mu początek poglądy Kartezjusza. Prąd ten głosił możliwość rozumowego poznania świata przez człowieka. ■    Dcizin - uważał, że Bóg to istota doskonała. Stworzył świat, ale dalej już nie wkracza w bieg historii i nie troszczy się o koleje życia poszczególnych ludzi. ■    Empiryzm - filozofia podkreślająca znaczenie doświadczenia. Jej twórcą był Francis Bacon, a teoretykiem John Lock, który twierdził, ze człow iek rodzi się jako tabula rasa („czysta tablica”) i dopiero w procesie wychowania, nabywając wiedzy i doświadczenia, ja zapisuje. ■    Świat można też poznacz za pomocą zmysłów (sensualizin) *    Filozofia podkreślała potrzebę edukacji. ■    Krytycznie odnosiła się do instytucji politycznych, społecznych i Kościoła. ■    Operowała pojęciem stanu naturalnego, gloryfikująca naturę (mit „dobrego dzikusa”). *    Wyrazem ideologii epoki była Wielka encyklopedia francuska wydawana przaz 30 lat przez Denisa Diderota.
Sztuka	•    Dominuje nurt klasycyzmu, nawiązujący w formie i treści do starożytności. •    Klasycyzm nawiązujący do antyku i renesansu preferował symetrię, regularność i prostotę. •    Przez długi czas współistnieje on z rokokiem (styl rozwijający się we Francji za czasów' Ludwika XV), a nawet z barokiem, a następnie z sentymentalizmem. ■ W Polsce styl klasycystyczny rozwdnąl się za sprawą Stanisława Augusta Poniatowskiego. Reprezentują go twórcy: Canaletto, Marcello Bacciarelli, Jan Piotr Norblin, Aleksander Orłowski.
Zagadnienia polityczne	Europa ■    W całej Europie glówmą ideą epoki była walka o wolność, przeciwstawianie się ideologii epok poprzednich, krytyczne spojrzenie na dotychczasowy dorobek myśli kulturowej i politycznej. ■    Powstała francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. ■    Nieudane próby reform państwa podejmowane przez Ludwika XVI doprowadziły do zupełnego rozkładu politycznego i gospodarczego Francji a w efekcie do wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej. ■    XVIII wiek z jednej strony to czas dominacji, potęgi i bogactwa Francji, z drugiej okres upadku monarchii i krwawych wydarzeń. Polska • Całkowite uzależnienie polityczne Polski od sąsiadów, nieudane próby zrzucenia ich „opieki” za Stanisława Augusta Poniatowskiego, zakończone rozbiorami (1772, 1793 i 1795) i utratą państwowości. ■    Nadzieje związane z Napoleonem, krótki okres Księstwa Warszawskiego (1807-1815). ■    Utrwalenie władzy zaborców po Kongresie Wiedeńskim (1815), ale zachowanie w iększości suwerennych polskich instytucji państwowych w ramach Królestwa Polskiego.

7