ScannedImage 26

Kok 732 wyznaczył setną rocznicę śmierci Proroka. Zatrzymajmy się tu, aby dokonać generalnego przeglądu sytuacji. W sto lat po śmierci założyciela islamu jego wyznawcy byli panami imperium większego niż rzymskie u szczytu swego rozwoju, państwa rozciągającego się od Zatoki Biskajskiej po rzekę Indus i pogranicze Chin i od Morza Aralskiego po dolne katarakty na Nilu, a imię proroka — syna Arabii, złączone z imieniem wszechmogącego Allacha, było wzywane pięć razy dziennie z tysięcy minaretów rozrzuconych po południowo-zachodniej Europie, północnej Afryce i zachodniej oraz środkowej Azji. Damaszek, do którego miody Muhammad, jak głosi tradycja, wahał się wejść, ponieważ życzeniem jego było, aby do raju wejść tylko raz, stał się stolicą tego potężnego cesarstwa ^3l. W sercu miasta, ustawiony jak perła w szmaragdowym pierścieniu ogrodów,' stał błyszczący pałac Omajjadów, panując nad widokiem kwitnącej równiny, która rozciągała się na południowy zachód od góry Hermon³² z turbanem wiecznego śniegu. Al-Hadra’³³ (zielona) nazywał się ten pałac. Jego budowniczym był nie kto inny jak Mu'awija, założyciel dynastii; pałac stał obok meczetu Omajjadów, który al-Walid świeżo ozdobił i przemienił w klejnot architektury, wciąż przyciągający miłośników piękna. W sali kwadratowej fotel nakryty bogato haftowanymi poduszkami służył kalifowi za tron, na którym podczas urzędowych audiencji siadał ze skrzyżowanymi nogami, ubrany w ozdobną obszerną togę. Po prawej stronie ustawiali się jego krewni ze strony ojca, po lewej krewni ze strony matki^M. Dworzanie, poeci i interesanci stali z tyłu. Bardziej uroczyste audiencje odbywały się w sławnym meczecie Omajjadów, w jednym z najwspanialszych miejsc kultu na świecie nawet dzisiaj. Kilka razy w ten sposób musiał al-Walid (inni mówią, że Sulajman, który dopiero co wstąpił na tron) przyjąć Musę ibn Nusajra i Tariąa, zdobywców Hiszpanii, z ich olbrzymim zastępem jeńców^3S, łącznie z członkami jasnowłosych gockich przedstawicieli królewskich rodów i skarbami, o jakich nie można nawet śnić. Jeśli jakikolwiek pojedynczy epizod mógłby stanowić przykład szczytu chwały Omajjadów — to chyba właśnie ten.

UNARODOWIENIE PAŃSTWA

Arabizacja państwa za panowania 'Abd al-Malika i al-Walida polegała na zmianie języka rejestrów publicznych (dhod-n) z greckiego na arabski w Damaszku i z pahlewijskiego na arabski w Iraku i we wschodnich prowincjach oraz na stworzeniu arabskiego systemu monetarnego. Wraz ze zmianą języka nastąpiły oczywiście zmiany personalne. Niedawni zdobywcy, prosto z pustyni i nie obeznani z prowadzeniem ksiąg i sprawami finansowymi, musieli zatrzymać ^{1 2 3 4 5 6 7}

w administracji skarbowej urzędników piszących po grecku w Syrii, a urzędników piszących po persku w Iraku i Persji. Jednakże teraz sytuacja się już zmieniła. Niewątpliwie pewni urzędnicy niearabscy, którzy do tego czasu opanowali język arabski, zostali zatrzymani, jak zatrzymano sam stary system. Okres przejściowy musiał być długi; rozpoczął się za panowania 'Abd al-Malika i trwał podczas panowania jego następców. To jest prawdopodobnie przyczyna, dla której pewni uczeni przypisują tę reformę ojcu, a inne synowi³⁶. Powodem tego kroku była dobrze zaplanowana działalność polityczna, a nie błaha przyczyna, którą przytacza al-Baladuri — siusianie greckiego urzędnika do kałamarza ³⁷. W Iraku i w podległych mu prowincjach tym, który zapoczątkował zmiany, był oczywiście słynny al-Haggag.

W czasach przedmuzułmańskich w al-Higazie były w obiegu pieniądze rzymskie i perskie oraz niewielka liczba srebrnych monet himiaryckich, na których odbita była attycka sowa. 'Umar, Mu'awija i inni pierwsi kalifowie zadowalali się obcymi monetami będącymi już w obiegu ⁸ lub być może niekiedy odciskali na nich koraniczne dopiski u góry. Pewna liczba złotych i srebrnych sztuk została wybita przed panowaniem 'Abd al-Malika, lecz były to imitacje oparte na wzorach bizantyjskich i perskich. 'Abd al-Malik wybił w Damaszku w r. 695 pierwsze złote dinary i srebrne dirhemy, które były już czysto arabskie ⁹. Jego wicekról w Iraku, al-Haggag, wybił srebrne monety w Kufie w następnym roku¹⁰.

Oprócz wprowadzenia czysto muzułmańskiego systemu monetarnego i za-rabizowania administracji imperium, 'Abd al-Malik rozwinął regularną służbę pocztową¹¹, używając koni na rozstawnych etapach do przewożenia podróżnych i przesyłek pomiędzy Damaszkiem a prowincjonalnymi stolicami. Służba ta była początkowo przeznaczona do zaspokajania potrzeb urzędników pocztowych i ich korespondencji, a do obowiązków naczelników poczty należało także utrzymywanie łączności z kalifem i informowanie go o wszystkich ważniejszych wydarzeniach na ich terytorium.

REFORMY SKARBOWE I INNE

W związku ze zmianami systemu monetarnego dobrze byłoby wspomnieć o reformach skarbowych i administracyjnych, jakie zostały przeprowadzone w tym czasie. W zasadzie żaden muzułmanin bez względu na swą narodowość nie był zobowiązany do płacenia innego podatku, prócz żaka lub składki na biednych, jednak w praktyce przywilej ten był często ograniczany do muzułmanów pochodzenia arabskiego. Wykorzystując tę teorię wielu neofitów islamu, szczególnie w Iraku i Chorasanie, zaczęło teraz opuszczać wioski, gdzie uprzednio

185

1

0 innych tradycjach wysławiających Damaszek, patrz Ibn 'Asakir, t. I, s. 46 i n.

2

^a Al-Oabal aS-Sajh — siwogłowa góra.

3

Ibn Crubajr, s. 269, wiersz 3; „al-Qubba al-Hadra’“, zielona kopuła, w al-Agdni, t. VI,

4

s. 159.

5

¹¹ Al-A#tini, t. IV, s. 80.

6

¹¹ 30 000 wg al-Maqqariego, Nafh at-iib min Gnsn al-Andalus ar-ratib, wyd. Dozy, Wright,

7

Leyilen 1855, t. I, s. 144; Por. Ibn al-Atir, t. IV, s. 448.

8

Al-Baladuri, 8. 1D3, 300 n.; al-Mawardi, s. 349 n.: 'ląd, t,. II, s. 332.

" S. 193 = Hitti, s. 301.

³⁸    Al-Baladuri, s. 465 n.

9

   At-Tal>ari, t. II, s. 939; al-BalaJuri, s. 240.

10

^,0 Por. Jaqut, Buldan, t. IV, s. 886.

11

⁸¹ Al-'Umari, ał-Ta'rij bi-al-mustalah aś-Sarif, Cairo 1312, e. 185.