obraz9

26 Rytuały

być rozdzielone (stale lub przejściowo). Często dołączają się tu zakazy jedzenia (post) i komunikowania się (cisza).

Złożone zakazy pokarmowe przetrwały w wielu religiach, np, u żydów i muzułmanów, natomiast uległy zredukowaniu u katolików. W niektórych współczesnych sektach można zauważyć powrót tych zakazów wraz z innymi formami ascetyzmu. Okazuje się, że po zlaicyzowaniu się post zachował symboliczną funkcję - posty jednostek lub grup (strajki głodowe) są ogłaszane w imię wyższych wartości.

3. Rytuały oczyszczające

Także bardzo różnorodne, polegają na eliminacji efektów zgubnego kontaktu (bezpośredniego lub pośredniego) z nieczystością poprzez dotyk, widok lub nawet słowo czy medium, gdyż ryzyko przenosi się na wszystko, co mogło mieć styczność z przedmiotem lub osobą-sprawcą. Zabezpieczenia i metody oczyszczające są liczne i posiadają bogatą symbolikę.

-    Rytuały ablucji występują we wszystkich kulturach, w większości religii służą „zmyciu” skaz i przywróceniu stanu czystości. Chrzest, pierwszy sakrament chrześcijaństwa, wywodzący się z judaizmu, zmywa grzech pierworodny i wprowadza dziecko do Kościoła, ale służy też nawracaniu. Może być dokonany przez pokropienie lub zanurzenie - praktykowane jeszcze przez grupy baptystów. Ceremonię sumy zwykle poprzedza się pokropieniem wodą święconą wiernych w celu oczyszczenia duszy i przezwyciężenia pokus. Higieną można uważać w pewnym sensie za zlaicyzowaną formę starożytnych obrzędów oczyszczających, z których zaczerpnęła swój drobiazgowy i nakazowy charakter.

-    Rytuały spowiedzi i pokuty publiczne lub intymne mają na celu „zdjęcie” ciężaru winy z osoby lub z grupy osób. Praktyki te utrzymały się do naszych czasów, a Kościół uczynił z nich także „sakrament”.

-    Rytuały odwrócenia polegają na odtworzeniu w odwrotnej kolejności gestu lub zdarzenia przynoszącego nieszczęście, aby znieść ich przykre skutki. Są to głównie, wspomniane wyżej, obrzędy profanacji, odnajdujemy je często w praktykach szamańskich przekazywanych przez wieki.

-    Rytuały wypędzania mają przenieść winę której należy się pozbyć, na przedmiot, zwierzę lub osobę. Te czynności mniej lub bardziej bezpośrednio wiążą się z ofiarą. Jeśli nie są już zabiegiem czysto rytualnym, to jednak służyły przez wieki, aż do naszych czasów jako inspiracja wszelkich rzeczywistych lub symbolicznych brutalnych posunięć: pogromów, wygnań, tworzenia gett, różnego rodzaju segregacji.

Ni >nn>    kozła ofiarnego przedstawiony w 16 rozdziale

fcftlitpi I- iłj»lini.’ikiej hjczy złożone zabiegi wielu wyżej wymienionych / m/kazu Jehowy Aaron (brat Mojżesza) miał wejść, po Htunyi im -iwrgo ciała w wodzie, do sanktuarium ubrany w lnianą ImmłK Mml wziąć dwa kozły, jeden miał być przeznaczony Jehowie, dułKi A/n/clowi (demonowi pustyni, alias Szatanowi). Krwią pier-ko/ la winien skropić ołtarz i uczynić go świętym i wolnym tul ukit/y d/icci Izraela...

, l>, M łly już ukończy obrzęd przebłagania (...), każe przyprowadzić 4V v\ i ^o kozła. Aaron położy obie ręce na głowie żywego kozła, m y/itit nad nim wszystkie winy Synów Izraela (...), ułoży je nad jtlow i) kozła i każe człowiekowi na to przeznaczonemu wypędzić go im pustynię. W ten sposób kozioł zabierze wszystkie ich winy do k i n|u jałowego”¹. Następnie Aaron i powracający przewodnik mieli oi /yścić w wodzie ciało i ubrania.

Nawet w codziennym życiu spotykamy się z zachowaniami prze-•t.jdnymi, w swej istocie bardzo podobnymi do wyżej opisanych.

11 ja wniająsię one w sytuacjach dużego zagrożenia (choroby, niebezpieczeństwo, egzaminy, ważne decyzje) w postaci irracjonalnych zabezpieczeń przed „nieszczęściem”. Wypowiedzi osób, które z racji .•iwogo zawodu narażają się często na stresy (sportowcy, aktorzy, gracze), potwierdzają występowanie takich zachowań, a każdy z nas może sam zadać sobie pytanie, czy postępuje podobnie. Chodzi o unikanie pewnych rzeczy (przechodzenia obok drabiny, strony ulicy lub kierunku ruchu, spotkania pogrzebu) lub o bardziej szczególne zachowania (gesty zaklinające, umartwianie się, pewne formuły), które mogą mieć formę dyskretną lub ostentacyjną oscylującą w kierunku magicznego lub neurotycznego rytuału. Także w tym przypadku jego granice nie są jednoznaczne. W każdym razie troska o pozyskanie tajemnej siły, a nawet zmuszenie jej, żeby zadziałała na naszą korzyść, wywołuje zachowania przesądne.

1

Cytat za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprać. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, wyd. II zm, Poznań-Warszawa 1980, s. 122. Również pozostałe cytaty biblijne pochodzą z tego wydania (pizyp. red.).