ScannedImage 29

322 Starożytny Izrael

model przywództwa obejmującego arcykapłana i zarządcę przetrwał przez wiele następnych lat.¹

Samarytanie Niestety, samarytańscy sąsiedzi Judy usiłowali wpłynąć na Persów, by ograniczyli rozwój odradzającej się społeczności żydowskiej. Początkowo „przeciwnicy Judy i Beniamina” (czyli rządcy Samarii) zaoferowali Zorobabelowi pomoc przy odbudowie świątyni Jahwe, utrzymując, że oni również są czcicielami Boga odkąd Asyryjczycy osiedlili ich na terenie dawnego Królestwa Izraela. Ale Zorobabel odrzucił pomoc Samarytan, co spowodowało nieustanne nękanie repatriantów judzkich donosami do władz perskich (Ezd 5,1 - 6,18).²

Wyznawcy Jahwe, zamieszkujący terytorium dawnego Królestwa Izraela, których pomoc Zorobabel odrzucił, byli potomkami ludności deportowanej z terenów Syrii i Mezopotamii. Gdy Asyryjczycy zniszczyli Królestwo Północne w 722 przed Chr., zasiedlili podbite obszary sprowadzonymi kolonistami. Ci syryjsko-mezo-potamscy osadnicy wkrótce przyjęli religię panującą w nowej ojczyźnie (2Kri 17,24-41). Autorzy biblijni wyjaśniają wrogość Samarytan (pod taką nazwą owa ludność będzie znana później) jako rezultat zazdrości ludzi, których mieszane podłoże etniczne i syn-kretystyczny jahwizm wykluczały z uczestnictwa w odnowionym kulcie żydowskim. Nietrudno jednak dostrzec w napiętych stosunkach między dwoma narodami, zamieszkującymi sąsiadujące regiony, czynnik polityczny. Mówi się, że „ludność miejscowa tłumiła zapał Judejczyków” przez całe panowanie Cyrusa (539-530 przed Chr.), Dariusza I (529-486 przed Chr.), Ahaswerusa (Kserk-ses, 486-465 przed Chr.) i Artakserksesa I (465-424 przed Chr.) -zob. Ezd 4,4-23.

Wbrew sprzeciwowi Samarytan, mianowanie przywódcą potomka Dawidowego (Zorobabel), który wychował się w Babilonii, przy poparciu i za pełną wiedzą władców achemenidzkich, stanowiło genialne rozwiązanie. Było ono również spójne z całościową

polityką Persów, polegającą na ustanawianiu przedstawicieli podbitych rdzennych populacji, którzy mogli zapobiegać rebeliom i umacniać lojalność wobec władcy imperium³. Połączenie Zoroba-bela, wywodzącego się z dynastii Dawidowej, z Jozuem, synem Je-hosadaka, jako arcykapłanem, wychodziło naprzeciw lokalnym oczekiwaniom i dawało nowo utworzonej prowincji Yehud (Juda) maksimum wolności w ożywieniu jej religii narodowej, z jednoczesnym ograniczeniem autonomii na poziomie politycznym. Względny sukces tego podejścia jest widoczny w braku zorganizowanej opozycji wobec Persji przez okres jednego lub dwóch kolejnych pokoleń. Negatywnym aspektem tego stanu rzeczy było nasilenie się religijnych praktyk niejahwistycznych, które obserwujemy wczasach Ezdrasza i Nehemiasza. Tym niemniej najnowsza wiedza na te tematy szacuje na okres perski bezprecedensową obfitość aktywności literackiej, która na pewno znalazła poparcie i inspirację w odnowionej palestyńskiej wspólnocie żydowskiej⁴.

Kilka czynników politycznych w V w. przed Chr. przyczyniło się Wojny do zachwiania względnego spokoju Lewantu za panowania Dariu- grecko-perskie sza I (522-486 przed Chr.). Pierwszy i najważniejszy z nich stanowiły wojny grecko-perskie, które rozpoczęły się pod koniec VI w. przed Chr. i zakończyły w 449 przed Chr. zawarciem pokoju w Kal-lias między Persją a Atenami⁵. Chociaż Persja zdołała utrzymać

1

Zob. tamże. W tym samym tomie zob. Joshua and the Priestly Vestments (Ze-chariah 3. 1-10), s. 178-227, oraz uwagi do w. 7, s. 194-197, który dotyczy poszerzonych funkcji kapłańskich dodanych do obowiązków Jozuego jako arcykapłana.

2

•    ² Zob. P. R. Ackroyd, The Jewish Community in Palestine in the Persian Period.

CHJ, t. 1,. 141-143. Skomplikowane relacje o „opozycji” zawarte w Ezd podkreślają trudności, jakie napotykała społeczność żydowska w trakcie odbudowy. Odnoszące się o tego źródła aramejskie (Ezd 5,1 -6,18) są zgodne z prezentacją zawartą w Ag i Proto-Za, przypisując ich kompozycję i datując czas odnowienia świątyni na szósty rok panowania króla Dariusza I.

3

   Zob. J. M. Cook, The Persian Empire, London: J. M. Dent, 1983, s. 61, 71.

4

   Bodziec do takiego spojrzenia stanowiła z pewnością pionierska praca J. Well-hausena, który sformułował tzw. hipotezę dokumentów, według której znacząca część Biblii Hebrajskiej została powiązana z okresem wygnaniowym i powygnaniowym, zwłaszcza D i P, czyli tzw. źródło deuteronomistyczne i kapłańskie. W ostatnim czasie stało się popularne datowanie większości pism historycznych na okres perski, prowadząc do ostrego ataku na całą kwestię początków Izraela. Najbardziej charakterystyczne tego typu publikacje to: Philip R. Davies, In Search of Ancient Israel, JSOT Supplement Series 148, Sheffield, UK: Sheffield Academic Press, 1992; Niels Peter Lemche, Early Histoiy Reińsited, Currents in Research: Biblical Studies 4/1996, s. 4-34. Odmawiając wiarygodności tak dużej części Biblii Hebrajskiej jako źródła do poznania przedwygnaniowej historii Izraela, chcąc nie chcąc proponują oni okres perski jako najbardziej twórczą epokę w literackiej historii Izraela. W naszym przekonaniu tak wielka intensywność aktywności literackiej w tym okresie mogła być nawet inspirowana przez zachęty Dariusza I do zbierania lokalnych tradycji (tak: j. M. Cook, The Persian Empire, s. 72nn.), natomiast wspomniane ataki uczonych postrzegamy jako powodowane przez uprzedzenia i wąskie horyzonty myślowe; zob. odpowiedź na tę debatę: William G. Denver, Will the Real Israel Please Stand Up? Archaeology and Israelite Histo-riography, cz. I, BASOR 297/1995, s. 61-80 (wraz z bibliografią).

5

   Zob. przyp. 30, zwł. C. Meyers, E. Meyers, Zechariah 9-14, s. 15-26.