ScannedImage 32

Pojęcie bóstwa 35

kość, tłuszcz, krew), przedmioty używane w magii, kryształ górski, malowidła naskalne i figury piaskowe;

- elementy krajobrazu związane z mitem o przodkach totemicznych, skały, jeziora, źródła, studnie, drzewa, jaskinie, wzgórza, wszystkie wyróżniające się elementy otoczenia przyrodniczego.

W obrębie każdej z tych manifestacji, sacrum jest przez Aborygenów opisywane językiem symbolicznym, a więc z natury wielowartościowym. Przełożenie go na terminy naszego języka może być jedynie przybliżone i wymagałoby metod zastosowanych przez Victora Turnera do analizy symboli rytualnych Ndembu. Wyróżnia on trzy poziomy interpretacji symbolicznej: poziom egzegetyczny jest tym, który są wstanie wyrazić sami członkowie kultury; poziom operacyjny stanowi ten układ sensów, który może potencjalnie objawić się w działaniu, np. w czasie rytuału, ale jest uśpiony dla świadomości, może go odcyfrować antropolog na podstawie znajomości badanej kultury; trzeci, głęboki poziom pozycyjny tworzy uporządkowanie symboli w sieć, kompleksy symboliczne warunkujące nawzajem swoje znaczenie. Mimo że niniejsza praca choćby z racji ogólnego charakteru nie rości sobie pretensji do pogłębionej analizy, staram się mieć na uwadze potrójność interpretacji, nie uciekając od wyjaśnień samych Aborygenów, szukam głębszego sensu w postulowanej w tego typu społecznościach zasadzie jedności i wzajemnego warunkowania człowieka ze środowiskiem.

Pojęcie bóstwa

W obrębie sfery sacrum spotykamy istoty obdarzone potężniejszą niż inne mocą, wyabstrahowane do pojęcia bóstwa bądź przodka. Tym niemniej nie chodzi tu

0    ich wyższość w rozumieniu nadnaturalnych zdolności, raczej o fakt ich większych możliwości. Tak więc istoty te nie są stworami z innego świata, a też i ludzie częściowo nie są całkiem zwyczajni. K. Maddock¹⁵ uważa, że Australijczycy wyróżniają dwie kategorie kreatywnych, wszechobecnych mocy: są to przodkowie totemiczni, stanowiący „własność” poszczególnych klanów i działający w ich obrębie, oraz Ojciec Wszystkiego na południowym wschodzie (według Howitta wiara w Istotę Najwyższą obejmuje ścisły obszar Wiktorii i Nowej Południowej Walii aż do rzeki Darling, oraz wybrzeża południowego Queenslandu po Cardwell), zwany Baiame, Bunjił, Daramulun, Nurelli itd., lub Matka Wszystkiego w północnej Australii — (Ziemia Amhema i płw. York), zwana np. Mutjingga przez Murinbata

1    Im berom bera przez Kakadu stanowiące moce transcendentalne. Natomiast siłą, która stanowi pomost pomiędzy mocami klanowymi a uniwersalnymi jest Tęczowy Wąż, będący zoomorficznym wyrazem życiowej choć zarazem destruktywnej siły. Trudno tu znowu stosować europejskie kategorie, gdyż wartość znaczeniowa odpowiednich terminów Aborygenów jest bardziej rozmyta, co widać przy okazji wielo-

¹⁵ K. Maddock, TheAustralianAborigines, London 1971, s. 109-130.