ScannedImage 52

przed islamem, to musiała być zdezorganizowana i prywatna. Chociaż w jednej z wcześniejszych sur (87,15) zachęca się do modlitwy, a wymagania z nią związane są wyłożone w niektórych objawieniach mekkańskich (11,116; 17,80—81; 30,16—17), to modlitwa rytualna, z jej przepisaną liczbą pięciu odrębnych i różnych modlitw dziennie i wymaganym stanem obrzędowej czystości (2,239; 24,57 *; 4,46; 5,8—9), nie była ustawiona aż do okresu medyneńskiego. Modlitwa południowa (2,239) została dodana jako ostatnia. Liczba pięciu modlitw, zgodnie z al-Buharim^{1 2 3}, była kompromisem osiągniętym po tym, gdy Allach zażądał 50 modlitw z okazji wizyty Muhammada w siódmym niebie, w czasie jego nocnej podróży (sura 17,1). Wydaje się, że sura 4,46 sugeruje, iż to ograniczenie do pięciu modlitw i późniejszy zakaz używania wina może wywodzić się z konieczności uwolnienia nabożeństw od wszelkich niewłaściwych zakłóceń.

Modlitwa rytualna jest prawnie określonym aktem, spełnianym przez wszystkich w tej samej zasadniczo postawie ciała, z ugięciem kolan i ze zwróceniem się w tym samym, właściwym kierunku. Wiemy winien być w stanie nakazanej czystości (tahara). Używanie języka arabskiego jako środka wyrażania się jest jego absolutnym obowiązkiem, niezależnie od tego, jaki jest jego język ojczysty. W swej stereotypowej formie modlitwa jest nie tyle prośbą lub błaganiem ^u, ile wymienianiem imienia Allacha (62,9—10; 8,47). Prosta i pełna znaczenia fatóha, często porównywana do Modlitwy Pańskiej („Ojcze nasz^K), powtarzana jest przez wiernego muzułmanina około dwudziestu razy na dzień. Czyni ją to jedną z najczęściej powtarzanych formuł, jakie były kiedykolwiek wymyślone. W dwójnasób wartościowa jest modlitwa rytualna odmawiana w nocy (tahaijljud, 17,81; 50,38—39), ponieważ jest to czyn dobrowolny (ndfUa).

Pamiątkowa modlitwa w południe jest jedyną modlitwą publiczną (62,9; 5,63) i obowiązuje wszystkich dorosłych mężczyzn. Niektóre meczety mają miejsca zarezerwowane dla kobiet. Jedną z cech charakterystycznych piątkowego nabożeństwa jest kazanie (hu{ba) wygłaszane przez prowadzącego modły (imam), w którym prosi się o wstawiennictwo na rzecz panującej głowy państwa. To wspólne zgromadzenie za swój prototyp miało kult żydowskiej synagogi, lecz na późniejszy jego rozwój wpłynęło niedzielne nabożeństwo chrześcijańskie. W dostojeństwie, prostocie i ładzie jest ono nieprześcignione jako rodzaj zbiorowego kultu. Stojąc w meczecie wyprostowani, w równych szeregach i poddając się z dokładnością i szacunkiem przewodnictwu imama, wyznawcy islamu przedstawiają widok, który zawsze wywiera duże wrażenie. Ta zbiorowa modlitwa musiała mieć doniosłe znaczenie dla dumnych i pełnych indywidualności synów pustyni jako probierz dyscypliny. Rozwinęła w nich poczucie równości społecznej i świadomość solidarności. Braterstwem gminy wiernych religia Muhammada zastąpiła teoretycznie więzy krwi. Miejsce modlitwy stało się w ten sposób „pierwszym placem ćwiczebnym islamu“.

Oparta początkowo na dobrowolnym uczynku miłosiernym i uważana prawie za identyczną z pobożnością, żaka, (prawna jałmnżna, sury 2,216-217, 263—269, 273—275) rozwinęła się w obowiązkowy podatek od majątku, włączając tu i pieniądze, i bydło, i zboże, i owoce, i towary handlowe. W Koranie (9,5; 2,40, 77 itd.) żaka jest często łączona z sałat. Młode państwo muzułmańskie pobierało żaka, za pośrednictwem stałych urzędników i rozdzielało ją z centralnego skarbca biednym, aby ich wesprzeć, budowało meczety i pokrywało wydatki rządowe (sura 9,60). Słowo żaka, (jałmużna) jest pochodzenia aramejskiego i oznacza więcej niż słowo sadaga, w którym mieści się pojęcie dobrowolnej jałmużny. Żaka jest instytucją czysto wyznaniową, zajmującą się zbieraniem jałmużny i jej rozdzielaniem jedynie wśród muzułmanów. Stanowi ona odpowiednik dziesięciny, którą według Pliniusza ⁿ kupcy południowoarabscy musieli płacić swemu bogu, zanim wolno im było sprzedawać swe wonne korzenie. Rzeczywista wysokość jałmużny zmieniała się i była ustalana, w różnych przypadkach przez fiqh (prawo religijne), lecz na ogół wynosiła przeciętnie dwa i pół procent. Nawet żołd żołnierzy nie był od niej wolny. Później, gdy nastąpił rozkład państwa czysto muzułmańskiego, żaka została znów pozostawiona sumieniu muzułmanina. Żaka stanowi trzeci filar wiary.

4. POST

Chociaż posty pokutne są nakazywane pewną liczbę razy w surach medy-neńskich (58,5; 19,27; 4,94; 2,192), to ramadan jako miesiąc postu jest wymieniony tylko raz (2,179—181). Ten szczególny miesiąc, który mógł być sakralnym w czasach przedmuzułmańskich, wyróżniono dlatego, iż w tym miesiącu został objawiony po raz pierwszy Koran (sura 2,181), a także odniesiono zwycięstwo pod Badr. Powstrzymywanie się od wszystkich pokarmów i picia jest nakazane od świtu do zachodu słońca (sura 2,183). W obecnych czasach w krajach muzułmańskich nieznane są wypadki użycia siły przez rząd lub ludność przeciwko wyznawcom nieposzczącym.

Nie mamy żadnego dowodu na to, że w pogańskiej Arabii przedmuzuł-mańskiej praktykowano post, lecz zwyczaj ten był zakorzeniony zarówno u chrześcijan, jak i u żydów (Mateusz 4,2; Księga Powtórzonego Prawa 9,9). Ibn HiSam⁴ stwierdza, że Qurajszyci w czasach ^ahilija byli przyzwyczajeni spędzać jeden miesiąc w roku na górze Bora’, odbywając pokutę (tahannuf). W Medynie, przed ustanowieniem ramadanu, Muharamad oczywiście obchodził dzień dziesiątego muharrama faSUra’) jako dzień postu, który przyjął od żydów⁵. W surach mekkańskich słowo oznaczające post (sawrn) występuje tylko raz (19,27) i wyraźnie w sensie „milczenia".

8*

1

• Por. Psalmy 55, 17.

2

$akih, t. I, s. 85 i n.; por. Księga Rodzaju 18, 23-33.

3

^u To jest du'S, nieprzepisowa i prywatna lub indywidualna modlitwa, której nie należy mylić z formalną fałat. ■

4

^u Ka. XII, rozdz. 32. ^u Sira, s. 161-152.

5

Al-Buhari, t. II, 8. 208; Ks. Kapłańska 16, 29.

115