ScannedImage 89

Postacie totemizmu 93

Totemizm nie jest, oczywiście, jedynie porządkiem kognitywnym, ma też swoje uczuciowe i wartościujące znaczenia. Totemizm, w rzeczywistości, dla Aborygena wyraża symbolicznie totalność jego społeczeństwa i jego relacje z szerokim porządkiem Natury i nadnaturalnym. Ma także swoje instytucjonalne implikacje. Przejawia się w relatywnie stałych jednościach klanu czy fratrii i nadaje ponadempiryczną racjonalizację porządkowi ziemskiemu. Ale inne klasyfikacje, tzn. takie, które związane są z terminologicznym i społecznym zarządzaniem małżeństwami i pokrewieństwem operują na znacznie bardziej płynnych i zmiennych materiałach. Terminy pokrewieństwa nie są tylko zarządzaniem; stanowią zespół zaleceń i działań (nie tylko „wymiany”). Istnieje więc podstawowa różnica między dwoma typami klasyfikacji i muszą one być analizowane oddzielnie. Można zaobserwować, że istnieje jeszcze jeden system klasyfikacji — lingwistyczny — zawarty na Groote Eylandt w systemie rzeczowników klasyfikacyjnych, całkowicie nie związanych z klasyfikacją totemiczną, przednaukową, ani żadną inną⁹.

Sami Australijczycy widzą swoje terminy i klasyfikacje jako wyznacznik porządku kosmicznego, organizacji świata w jedno wielkie plemię. Posiadanie klas matrymonialnych wyróżnia ludzi (i psy dingo) z porządku natury i nadaje organizację temu, co było pierwotnie złe, gdyż chaotyczne. Mit Dieri podaje, że pierwotnie ludzie nie organizowali się w klasy i żenili jak popadło. Wówczas na niebie pojawiły się złe znaki. Aby odwrócić nieszczęście, przodkowie mura-mura podzielili ludzi na grupy, zorganizowali system descencji i nadali sekcjom nazwy.

Postacie totemizmu

Jak powtarza Levi-Strauss, bogactwo i różnorodność systemów klasyfikacyjnych Australii nie może dziwić. Przez tysiąclecia Australia żyła zamknięta w sobie i wytworzyła „swego rodzaju wspólny styl socjologiczny i filozoficzny”. Każda grupa pragnęła zarazem postępować „tak jak inne, równie dobrze jak inne, lepiej niż inne i nie tak jak inne”. Z tych samych elementów stworzono więc niewyobrażalne bogactwo zmian, które trudno zsyntetyzować nawet w obrębie tak szerokiego pojęcia jak totemizm.

Wielość systemów totemicznych Australii doczekała się wielu interpretacji. Mimo krytyki Levi-Straussa najpowszechniej przyjęto tę, której dokonał Elkin¹⁰ w swych Studies in Australian Totemism. Ona też zostanie wykorzystana w tym rozdziale. Natomiast nieco inne proponują Bemdtowie i Stanner^{1 2}.

1

⁹    P. W o r s 1 e y, op. cit., s. 156. Por. też tegoż, Noun-Classification in Australian & Bantu; Formal or Semantic?, „Oceania”, 1954, vol. 24, s. 275-288.

¹⁰    A. P. E 1 k i n, Studies in Australian Totemism, Sydney 1933, Australian National Research Council, Oceania Monographs nr 2, oraz tegoż, The Australian Aborigines, How to Understand Them, Sydney 1974, s. 164-186.

2

   Według Stannera w zależności od przyjętych założeń można wyróżnić trzy kryteria dzielenia systemów totemicznych. (I) oparte jest na sposobie dziedziczenia totemu i obejmuje: I. totemizm snu, II. totemizm zapłodnienia, III. wróżebny, IV. dziedziczny-przynależnościowy. W obrębie tych czterech klas Stanner uwzględnia kwestie zależności od lokalnego terytorium i kwestie