SDC10522

42 1. Ludzie, bogowie i uczeni

Nie grzeszyłem przeciw ludziom, nie szkodziłem poddanym, nie czyniłem nieprawości w Miejscu Prawdy, nie znałem zła, nie dopełniałem grzechów [...] nie stałem się przyczyną nędzy biedaków, nie robiłem tego co jest wstrętne bogom. Nie oczerniałem sługi wobec przełożonego jego, nie stałem się przyczyną głodu, nie stałem się przyczyną płaczu, nie zabijałem sam ani nie kazałem zabijać, nie zadawałem cierpienia nikomu. Nie pomniejszałem dóbr w świątyniach, nie umniejszałem chlebów bożych, nie zabierałem placków duszom zmarłych. Nie pomniejszałem miary, nie fałszowałem odważników, nie stałem się przyczyną czyjejś nędzy za pomocą języczka u wagi, nie odjąłem mleka od ust niemowlęcia [...] Jestem czysty, jestem czysty, jestem czysty, jestem czysty.

[Dusze boga Re, tłum. T. Andrzejewski, s. 134]

O wrażliwości sumienia Egipcjan świadczy fakt, że tę negatywną spowiedź dostosowywano też na potrzeby faraona. W stosownym miejscu mówi on: „Nie zabijałem bez przyczyny”.

Następnie serce zmarłego kładziono na wadze. Na jednej szali znajdował się hieroglif „Maat”, a na drugiej serce, przy czym szale musiały się równoważyć. Jeśli tak się stało, zmarły był uratowany i mógł rozpoczynać nowe życie w zaświatach. Jeśli szala z jego sercem okazała się cięższa, wówczas stawał się ofiarą „Pożeraczki” - potwora uosabiającego piekielną czeluść. Georg Friedrich Wilhelm Hegel tak o tym pisał w Wykładach z filozofii dziejów:

Jest rzeczą istotną poznać znaczenie, jakie miało dla Egipcjan to królestwo zmarłych; stąd bowiem można wywnioskować, jakie było ich wyobrażenie o człowieku. Albowiem w zmarłym - człowiek wyobraża sobie człowieka w oderwaniu od wszelkiej przypadkowości, jedynie na podstawie jego istoty. A jak naród jakiś wyobraża sobie istotę człowieka, takim jest sam, takim jest jego charakter.

[tłum. J. Grabowski i A. Landman]

Religijnym życiem nad Nilem głęboko wstrząsnęła jedyna w swoim rodzaju monoteistyczna rewolucja króla Echnatona. Nowa wiara, którą próbował narzucić swojemu ludowi, była oparta wyłącznie na bogu światła Atonie i na samym królu. Aton był według niej jedynym prawdziwym bogiem Egiptu i zarazem całego świata, natomiast król był synem bożym i prorokiem; tylko on znał wolę i życzenia Atona. Mimo że jego rewolucja religijna trwała jedynie kilka lat, to konsekwencje tego pierwszego monoteizmu w dziejach ludzkości są wyczuwalne również w myśli i uczuciach Zachodu aż po dziś dzień. Rainer Maria Rilke pisał w lutym 1922 r. w wierszu należącym do kręgu Sonetów do Orfeusza:

Granicę czasu rozpuść kilkoma kroplami niech nas nie ogranicza i niechaj nie pęta, w głębi jesteśmy bowiem wciąż Ateńczykami, a dusza nasza bogów egipskich pamięta.