SDC11690

Narodziny i upadek gospodarki rynkowej

nie wyczerpywało sprawy. Mimo wyzysku sytuacja finansowa robotnika miaia szanse być lepsza niż wcześniej. Jednak zasada niekorzystna dla jednostkowego i ogólnego szczęścia niszczyła jego otoczenie społeczne i przyrodnicze, pozycję w grupie, fach - jednym słowem niszczyła te związki między przyrodą a człowiekiem, w które wpisana była dotąd cała jego ekonomiczna egzystencja. Rewolucja przemysłowa powodowała społeczną destabilizację o niesamowitych rozmiarach, a problem ubóstwa był jedynie ekonomicznym aspektem tego procesu. Owen słusznie zauważył, że jeśli tym destrukcyjnym silom nie przeciwstawi się ingerencji ustawodawczej oraz zewnętrznej kontroli, to spowodują one ogromne i trwałe szkody.

Nie wziął jednak pod uwagę, że w ówczesnych warunkach mechanizm samoobronny społeczeństwa, którego się domagał, okaże się niemożliwy do pogodzenia z zasadami funkcjonowania systemu gospodarczego.

II. Samoobrona społeczeństwa

ROZDZIAŁ JEDENASTY

Człowiek, przyroda i organizacja produkcji

Przez cale stulecie dynamikę społeczeństwa wyznaczały dwukierunkowe zmiany, rozszerzał się stale rynek, ale ten ruch spotykał się z hamującym go nurtem, który ograniczał jego ekspansję w określonych kierunkach. Ten skierowany w przeciwną stronę ruch był niezwykle istotnym elementem procesu ochrony społeczeństwa, jednak ostatecznie okazał się sprzeczny z mechanizmem samoregulacji rynku, a w konsekwencji z samym systemem rynkowym.

A system rynkowy rozwijał się niezwykle szybko. Pochłaniał przestrzeń i czas, tworząc zaś pieniądz bankowy, powodował nieznaną wcześniej dynamikę. Do chwili, gdy osiągnął swoje apogeum - około 1914 roku - zdołał zawładnąć prawie każdą częścią globu, wszystkimi jego mieszkańcami i nienarodzonymi jeszcze pokoleniami, poszczególnymi osobami fizycznymi i olbrzymimi fikcyjnymi tworami nazywanymi korporacjami. Nowy model życia rozpowszechnił się na całym świecie z uniwersalnością niespotykaną od czasów, kiedy chrześcijaństwo święciło pierwsze triumfy, tyle że tym razem popularność zyskała idea, która miała czysto materialny charakter.

Jednak równolegle obserwowano ruch stanowiący wyraz motywacji przeciwnych. Nie było to już wyłącznie defensywne działanie społeczeństwa stojącego w obliczu przemian. Prąd ten stanowi! raczej reakcję na destabilizację, która uderzyła w tkankę społeczną i mogła zniszczyć samą organizację produkcji, powołaną do żvcia przez rynek.

Robert Owen miał rację: gdyby pozwolić gospodarce rynkowej rozwijać się zgodnie z jej własnymi prawami, proces ten doprowadziłby do ogromnych i trwałych szkód.

Produkcja to interakcja człowieka z przyrodą. Jeżeli ten pnices ma przebiegać za pośrednictwem samoregulującego się mechanizmu wymiany, to człowiek i przyroda muszą się znaleźć się w jego orbicie

155