skanowanie0010

116

nych „nieskończona gra znaczeń”, zacierająca granice między prawdą i fikcją, powieścią i biografią, fantazją i rzeczywistością, enigmatyczny styl, nadmiar sensów, transgresja gatunków literackich i paraliterackich.

Drogi współczesnego feminizmu francuskiego przetarła zapomniana już dziś nieco Simone dc Bcauvoir wydaną w 1949 r. książką La Deuxiime Sexe [Druga pleć], w której jako jedna z pierwszych podjęła problem „innej” płci z politycznego, literackiego i filozoficznego punktu widzenia²⁹. Wychodząc z założeń fenomenologicznych o relacji ja/inny, przeniesionych na grunt egzystcncjalizmu, doszła do wniosku, że „Innym” kultury europejskiej jest kobieta. Dc Beauvoir twierdziła także, że kobieta nie rodzi się kobietą, lecz staje się nią na skutek wpływów zewnętrznych (ekonomicznych, społecznych i wychowawczych). Dostrzegła też nacisk mediów i sztuki na kobiecą osobowość, rozdartą często na jej świadome , ja” i zreifikowanego, uprzedmiotowionego „Innego”. Te właśnie spostrzeżenia, dotyczące społecznych uwarunkowań kobiecości i symbolicznego pojęcia kobiety jako ujemnie nacechowanego „Innego”, stworzyły podstawy powojennej francuskiej myśli feministycznej.

Do najszerzej znanych współcześnie następczyń dc Bcauvoir należą we Francji m. in. takie autorki, jak: Helene Cixous, Luce Irigaray, Michćle Le Docuff i mieszkająca obecnie w Stanach Zjednoczonych pisarka Monique Wittig. Cixous, cscistka i publicystka, poszukująca .języka kobiecości”, należy do zwolenników koncepcji specyficzności i odrębności zmysłowej kobiecego ciała, „mówiącego różnicę”: „Tekst: moje ciało - przeszyte strumieniami pieśni... (ciało? ciała?), nie bardziej poddające się opisowi niż bóg, dusza lub Inny; ta część ciebie, która pozostawia w tobie samej pustą przestrzeń i nakazuje ci językiem wpisać w siebie twój kobiecy styl... Ona [kobieta] pisze białym atramentem"³⁰. Posługująca się poetyckim, silnie zmetaforyzowanym i niejednoznacznym językiem Cixous uważa, że kobiecego pisarstwa nie sposób zdefiniować, ale że jest ono zbliżone swym nieuchwytnym charakterem do śmiechu i do tajemnicy „matki”, a szukać go należy wszędzie tam, gdzie nie sięga władza racjonalnego Ojca. Jej teksty zdradzają stylistyczne i myślowe powinowactwo z pismami Dcrridy, którego koncepcje Cixous podejmuje poszukując zbieżności pomiędzy systemem logocentrycznym i fallocentrycznym oraz postulując „tekstualność alternatywną”. Najważniejsi dla jej ekspresji literackiej filozofowie i pisarze to, obok Derridy, dobrze znani ulubieńcy postmodernizmu: Nietzsche, Georges Bataille, Maurice Blanchot, Joyce, Lewis Carroll, Poe, Arthur Rimbaud i Lautreamont. Praktyki pisarskie Cixous krytyka (feministyczna) opisywała korzystając

” S. dc Beauvoir, The Second Sex, London 1953.

^M H. Cixous, The Laugh of ihe Medusa, „Sigm: Journal of Women in Culture and m. in. z pojawiającego się w jednym z jej utworów motywu pomarańczy (Vivre UOrange [Życie pomarańczy], 1979, tekst dwujęzyczny, francuski i angielski). Pisarstwo Cixous jest przeto tak namacalne fizycznie, jak ważony w dłoni owoc, jest soczyste i zmysłowe, posiada niemal materialną fakturę i dostrzegalne, jasne barwy. Okrągły kształt pomarańczy sugeruje niclinearny tok myśli i narracji, symbolizując ponadto krągłości kobiecego ciała, a w szczególności kobiecą pierś jako dodatni znak różnicy seksualnej, kobieta bowiem, wbrew Lacanowi i psychoanalizie, nic jest po prostu „wykastrowanym mężczyzną”. Ponadto kształt pomarańczy i początkowa litera francuskiej nazwy orange oznaczać mogą kobiecą seksualność oraz „nieobecność” kobiety w maskulinistycznym, patriarchalnym dyskursie kulturowym (symbolikę tego typu stosuje również Monique Wittig)⁵¹. W ten właśnie sposób, stylem literackim i podłożem filozoficznym, francuski margines feministyczny zgłasza akces do postmodernistycznego imiversum.

Pisarstwo pokrewne Cixous uprawia Luce Irigaray, z wykształcenia psychoanalityk ze szkoły Lacana, szeroko oczytana w filozofii, w klasycznej formie niknącej w jej wydaniu pod warstwą kobiecej „tckstualności". Irigaray dostrzega rozkosze wpisywania „znaków” kobiecości w materię pisma (tekstu) i niezliczone przyjemności płynące z produkcji (derridiańskiego „rozpleniania”) znaczeń. Dlatego Irigaray rezygnuje często ze stosowania znaków przestankowych i tradycyjnie zorganizowanej składni, ograniczającej produkcję znaczeń. Jej zdania sprawiają wrażenie nieskończonych, są wieloznaczne, prowadzą niczym ścieżki labiryntu w różnych kierunkach, a zbudowane z nich teksty są wielogłosowe i polifoniczne stylistycznie, ponieważ Irigaray stosuje często rozmaite style, w zależności od poruszanej akurat tematyki i budzonych przez tok narracji skojarzeń. Jednak podobnie jak Derrida, Irigaray podporządkowuje zabawę słowem i rozkosze tekstu swobodnej, nielinearncj organizacji myślowej; organizacji ostrożnej na tyle, że o systemie filozoficznym Irigaray w tradycyjnym sensie trudno byłoby mówić w obawie przed nieprawnym usystematyzowaniem, czyi; „stotalizowanicm” jej myśli, będącej luźnym, wieloznacznym zespołem poglądów filozoficznych. Innymi słowy, praktyka pisarska Irigaray zbliża się do postulowanego ideału .języka kobiecości”, jest bowiem jak on nieredukowalna³².

Panujący w świecie patriarchat symboliczny powinny zastąpić niehierar-chiczne stosunki społeczne, przede wszystkim na psychicznym poziomie porozumienia, co jednak nie wydaje się możliwe; Irigaray kładzie więc nacisk na sam proces znoszenia hierarchii symbolicznej, odwołując się do na wpół fantazyjnej mitologii kobiety - kobiecość w tej utopii jest pierwias-

** Zob. A. Kuku, Inuoduclion to Cixous's Casiration or decapitailon?", „Signs: Journal of Women in Culturc and Society" 1981, nr 7.

" Znh nn. I. I ri e * r a v Tkit S*t Whirh h Not One. lthaca 1985.