skanowanie0011 (104)

176    ORIENTACJE POETOCENTRYCZNE I KULTUROCENTRYCZNE___

dzieła, który mu się zarówno tam, jak i tutaj ukazuje, jeśli pozwoli oddziałać wartościom estetycznym na swoje uczucie. Uczucie to warunkują wrażenia, które powstają w aparacie zmysłowym, w odniesieniu do dzieła poetyckiego także w wewnętrznej refleksji. Z tej przyczyny badanie dzieła sztuki musi iść tropem tych wrażeń i mu-si pokazać/z jakich przesłanek .one sie wywodzą.)Zarówno w architekturze, jak i w poezji okaże się, źe przesłanki są następujące: a porządek poszczególnych częścipich wzajemny stosunek ^sposób powiązania i rozgraniczenia części,znaczenie, jakie dana część posiada wyłącznie jako ozdoba,popracowanie części,ojej silniejsze lub , słabsze podkreślenie w ramach całoścĄBwiększa lub mniejsza ruchliwość, którą jej nadano<flaprawie równy przebieg lub odczuwalna zmiana napięć i odprężeń. Wspominam tutaj tylko kilka charakterystycznych rysówj odsyłając czytelnika poza tym do moich prób wyjaśnienia architektoniki powieści bądź też budowy dramatów Sha-kespeare’a_v Poza rozprawą o artystycznej formie dzieła poetyckiego i artykułem w ostatnim roczniku Niemieckiego Towarzystwa Szekspirowskiego wymienię jeszcze studium Aufzugsgrenzen in Dramen Shakespeares (w czasopiśmie „Edda” 1916, s. 164 i n.), dalej moją pracę o Ricardzie Huch¹ (Lipsk 1916). Wszystkie te próby traktują o problemach metodologicznych i musiałbym powtarzać sam siebie, gdybym na tym miejscu raz jeszcze podejmował tę problematykę. Jak ważne było dla mnie w mych rozważaniach rozróżnienie tekto-niczności i atektońiczności, można stwierdzić na podstawie choćby tych kilku wzmianek, jakie teraz czynię. Było dla mnie objawieniem, gdy odnalazłem w kompozycji aktów i odsłon u Shakespeare’a istotne cechy atektoniczności barokowego szeregu Wólfflina. Bynajmniej nie w samym tworzywie, lecz tylko w stosunkach stanowiących o porządku dramatu Szekspirowskiego próbowałem wykazać tę...atektoniczność, tę swobodną kompozycję, która przecież jednak jest kompozycją, a nie jakimś bezładnym, pozbawionym prawidłowości nagromadzeniem. Wyraźnie też przeciwstawiam taką ocenę tego, co artystycznie skuteczne w kompozycji dzieła poetyckiego,

*>C(£?boaC ^Uc2__

tradycyjnej metodzie, która wprawdzie także chce przeanalizować kompozycję, faktycznie jednak prezentuje tylko logicznie przemyślany przegląd części dzieła poetyckiego; najczęściej otrzymujemy wówczas scenariusz, który rejestruje treść poszczególnych aktów i odsłon jako łańcucha przyczyn i skutków i dlatego jest co prawda, świadectwem pracy myślowej poety, ale nie naświetla jego artystycznego kształtowania.

Jeśli na części i ozdoby obrazu wspomnieniowego dzieła poetyckiego tak się zwraca uwagę i tak je rozważa, jak ja tego żądam,. ?    zyskuje on w pewnym stopniu charakter rysunku, szkicu lub planu

budowli. Bez trudności można go utrwalić przy pomocy rysunku,, który bynajmniej nie ryzykuje tak śmiałych przekształceń jak podjęta przez Schmarsowa¹ próba graficznego oddania strofy alcej-skiej, i który raczej wszystkie artystycznie ważne momenty pozostawia po prostu na miejscti, jakie jest im przydzielone w utworze poetyckim. Spodziewam się, że wkrótce będę mógł zademonstrować takie^próby graficznego przedstawienia całości dzieła poetyckiego.. Unaocznią one lepiej, co mam na myśli, niż najbardziej wyczerpu-i    jący wywód, który też tutaj świadomie pomijam.

Wyjaśnianie dzieła poetyckiego przy pomocy dzieła architektury ■    i; wzajemnie dzieła architektury przy pomocy dzieła poetyckiego,,

co jest moim celem, oddaje jeszcze jedną usługę, o której dotąd nie było mowy. Jestem zdania, że właściwości artystyczne, które można znaleźć w wielu dziełach sztuki, lepiej uzasadniają prawo egzystencji tychże właściwości artystycznych. Wtem, ze wielu badaczy nie hołduje temu poglądowi. Całą wartość dzieła sztuki widzą oni w jego jednorazowości. Badania Wolfflina stoją jednak całkowicie, po-mojej stronie. - ffiSafllff:. rozpatruje wspólne cechy*! d^ieł^ Tenesansu lut), baroku, aby lepiej uzasadnić wewnętrzną konieczność zarówno-jednego, jak i drugiego sposobu twórczości. Dzieła sztuk plastycznych łączą się w grupy, którymi rządzi jak gdyby jednolite prawo. Ja idę jeszcze krok dalej i z radością odkrywam pewnego rodzaju wewnętrzną prawidłowość, która obowiązuje w odniesieniu do dzieł najróżniejszych gałęzi sztuk. W tym związku było dla mnie ważne wyprowadzenie dramatycznej kompozycji Shakespeare’a z tej samej

¹ [August Schmarsow (1853—1936) — historyk sztuki, profesor we Wrocławiu 1 Lipsku. Znakomity w analizie formy (m. in. Barock und Ro-coco, 1897; Grundbegriffe der Kunstwissenschaft).]

12 — Teoria bada⁴ literackich za granicą t. li

,—I

1

[Ricarda Huch (1864—1947) — niemiecka poetka, znakomita powieściopisarka, wpływowy historyk literatury. Jej podstawowe historycznoliterackie dzieło Die RoiHantik (1899—1902) wywarło poważny wpływ na przezwyciężenie naturalizmu; Była namiętną wyrazicielką poglądu © duchowych i etycznych „prafenbmęnach” ludzkości.].