skanowanie0016 (68)

70 Anna Burzyńska

4. Od poetyki kulturowej do teorii kulturowej

Jako jeden z pierwszych potwierdzał zaistnienie zwrotu kulturowego Joseph Hillis Miller. Otwierając majowy numer „PMLA” z 1987 roku dostrzegał on już w tym momencie

niemal powszechny odwrót od teorii zwróconej w stronę języka jako takiego i równie silny zwrot w stronę historii, kultury, społeczeństwa, polityki, instytucji, uwarunkowań klasowych i płciowych \gender con-ditions], kontekstu społecznego i bazy materialnej¹.

Trzy lata później we wstępie do majowego numeru „PMLA”, poświęconego już w całości politycznym i kulturowym uwarunkowaniom języków badań literackich, Herbert Lindenberger z podobnym przekonaniem podkreślał konsekwencje najnowszego zwrotu w literaturoznawstwie amerykańskim. Jego zdaniem było to wyraźne skierowanie zainteresowań badawczych w stronę ideologicznych i instytucjonalnych obramowań literatury. W chwili obecnej — przekonywał —

trudno byłoby uwierzyć w powrót do wczorajszego świata milcząco przyjmowanych wartości, ukrytych ideologii i stabilnych, niekwestionowanych kanonów. Najnowsza rewolucja w badaniach literackich [...] wydaje się odmienna od wyzwań, z którymi przyszło im się spotykać we wcześniejszych dziesięcioleciach: staliśmy się świadomi historyczności naszych podstawowych założeń i praktyk².

Istotnie — w latach 90. problematyka polityczna, ideologiczna i kulturowa zawładnęła niemal niepodzielnie zwłaszcza amerykańską wiedzą o literaturze³ i coraz powszechniejsze stało się przekonanie o konieczności zmiany opcji poetyki: z estetycznej na polityczną⁴. Niezależnie od szczegółowych różnic w poglądach, przekonanie to połączyło zarówno zdeklarowanych neo-marksistów amerykańskich (w rodzaju Jamesona, Eagletona czy Lentricchii), przedstawicieli Nowego Historyzmu (tych bardziej lewicowych, jak Greenblatt, Montrose czy Gallagher, lub bardziej prawicowych, jak Fish lub Benn Michaels), z badaczkami i badaczami spod znaku krytyki feministycznej i genderowej, etnicznej, postkolonialnej czy gejowsko-lesbijskiej. Wszyscy oni zaczęli się coraz silniej identyfikować z kolejną po przełomie anypozytywistycznym i poststrukturalistycznym gruntowną przemianą w humanistyce i wiedzy o literaturze, która określona została mianem zwrotu kulturowego. Tzw. Nowi Historyści - na co dzień badacze renesansu - postulowali np. konsekwentne przekształcenie tradycyjnej poetyki w^ppetykę kulturową. Autor terminu, Steven Greenblatt, definiował ją jako:

badanie sposobów zbiorowego wytwarzania odmiennych praktyk kulturowych, a także analizowanie relacji między tymi praktykami.

Najważniejszym zadaniem tak rozumianej poetyki miało być, wedle jego sformułowań: opisywanie procesów „kształtowania się zbiorowych przekonań i doświadczeń”, ich „przechodzenia z jednego medium do drugiego”, a w dalszej kolejności -„ich osadzania się w dominujących formach estetycznych” i sposobów „oferowania ich do konsumpcji”. Kolejnym celem miała być również analiza sposobów „tworzenia się granic pomiędzy praktykami kulturowymi uznawanymi za formy artystyczne i innymi pokrewnymi formami ekspresji”⁵. Poetyka kulturowa w wydaniu Greenblatta, a także innych badaczy z tego kręgu,

1

   J. Hillis Miller, Presidential Address. The Triumph ofTheory, the Resi-stance to Reading, and the Question of the Materiał Base, w: Theory Now, and Then, s. 313.

2

   H. Li nderberger, Introduction. Ideology andInnocence: On thePolitics of Critical Language, „PMLA” 1990, vol. 105, nr 3, s. 406.

3

   Zob. np. (podaję tylko kilka tytułów): specjalny numer (1982, vol. 9, nr 1) „Critical Inquiry” poświęcony „polityce interpretacji”; P. Stallybrass, A. White, The Politics and Poetics ofTransgression, London 1986; L.A. Montrose, Pro-fessing the Renaissance: The Poetics and Politics ofCulture, w: New Histori-cisnr, R. Levin, The Poetics and Politics ofBardicide, „PMLA” 1990, vol. 105, nr 3.

4

   P. Brooks, Esthetics and Ideology - What Happened to Poetics, „Critical Inquiry” 1994, vol. 20, nr 3.

5

   S. Greenblatt, Shakespearean Negotiations: The Circulation of Social Energy in Renaissance England, Berkeley and Los Angeles 1988, s. 5.