DSC01241

70 Anna Burzyńska]

4. Od poetyki kulturowej do teorii kulturowej

Jako jeden z pierwszych potwierdzał zaistnienie zwrotu] kulturowego Joseph Hillis Miller. Otwierając majowy numer] „PMLA” z 1987 roku dostrzegał on już w tym momencie

niemal powszechny odwrót od teorii zwróconej w stronę języka jako ta* kiego i równie silny zwrot w stronę historii, kultury, społeczeństwa, polityki, instytucji, uwarunkowań klasowych i płciowych [gender eon-' ditions], kontekstu społecznego i bazy materialnej¹.

Trzy lata później we wstępie do majowego numeru „PMLA”, poświęconego już w całości politycznym i kulturowym uwarunkowaniom języków badań literackich, Herbert Lindenberger z podobnym przekonaniem podkreślał konsekwencje najnowszego zwrotu w literaturoznawstwie amerykańskim. Jego zdaniem było to wyraźne skierowanie zainteresowań badawczych w stronę ideologicznych i instytucjonalnych obramowań literatury. W chwili obecnej - przekonywał -

trudno byłoby uwierzyć w powrót do wczorajszego świata milcząco przyjmowanych wartości, ukrytych ideologii i stabilnych, niekwestionowanych kanonów. Najnowsza rewolucja w badaniach literackich [...] wydaje się odmienna od wyzwań, z którymi przyszło im się spotykać we wcześniejszych dziesięcioleciach: staliśmy się świadomi historyczności naszych podstawowych założeń i praktyk².

Istotnie latach 90: problematyka polityczna, ideologiczna i kulturowa zawładnęła niemal niepodzielnie zwłaszcza amerykańską wiedzą o literaturze³ i coraz powszechniejsze stało się_e

■przekonanie o konieczności zmiany    ^

wńapolityczną⁴.-Niezależnie od szczegółowych różnic w poglą-^dąch, przekonanie to połączyło zarówno zdeklarowanych neo-**rńarksistów amerykańskich (w rodzaju Jamesona, Eagletona czy ^Łentricchii), przedstawicieli Nowego Historyzmu (tych bardziej lewicowych, jak Greenblatt, Montrose czy Gallagher, lub bardziej prawicowych, jak Fish lub Benn Michaels), z badaczkami ^badaczami spod znaku krytyki feministycznej i genderowej, ^etnicznej, postkolonialnej czy gejowsko-lesbijskiej. Wszyscy oni Iptczęli się coraz silniej identyfikować z kolejną po przełomie fuiypozytywistycznym i poststrukturalistycznym gruntowną Srzemianą w humanistyce i wiedzy o literaturze, która określo-fna została mianem zwrotu kultur o wegot Tzw. Nowi Historyści ®ia co dzień badacze renesansu - postulowali np. konsekwentne przekształcenie tradycyjnej poetyki w poetykęiralturową-. Ifutor terminu, Steven Greenblatt, definiował ją jako:

gadanie sposobów zbiorowego wytwarzania odmiennych praktyk kulturowych, a także analizowanie relacji między tymi praktykami.

gp Najważniejszym zadaniem tak rozumianej poetyki miało |być, wedle jego sformułowań: opisywanie procesów-^kształto— |wania się zbiorowych przekonań i doświadczeń”, ich -przeć he-^zenia z jednego medium do drugiego”, a w dalszej kolejności -;ich osadzania się w dominujących formach estetycznych” i sposobów „oferowania ich do konsumpcji”- Kolejnym celem miała *być również analiza sposobów „tworzenia się granic pomiędzy praktykami kulturowymi uznawanymi za formy artystyczne j innymi pokrewnymi formami ekspresji”⁵. Poetyka kulturowa Fw wydaniu Greenblatta, a także innych badaczy z tego kręgu,

1

   J. Hillis Miller, Presidential Address. The Triumph ofTheory. the ResU stance to Reading, and the Question of the MateriaI Base, w: Theory Ńow, and Then, s. 313.

2

   H. Linderberger, Introduction. Ideology andInnocence: On the Politics of Critical Language, „PMLA” 1990, vol. 105, nr 3, s. 406.

3

   Zob. np. (podaję tylko kilka tytułów): specjalny numer (1982, vpl. 9, nr I) „Critical Inquiry” poświęcony „polityce interpretacji”; P. Stallybrass, A. White, The Politics and Poetics o/Transgression, London 1986; L.A. Montrose, Pro-

4

ffessing the Renaissance: The Poetics and Politics of Culture, w: New Histori-■ cism; R. Levin, The Poetics and Politics of Bardicide, „PMLA” 1990, vol. 105, nr 3.

5

® P. Brooks, Esthetics and Ideology - What Happened to Poetics., „Cribcal jlnęuiry” 1994, vol. 20, nr 3.

^a S. Greenblatt, Shakespearean Negotiations: The Circułation of Social f Energy in Renaissance England, Berkeley and Los Angeles 1988. s. 5.