DSC01239

66

Anna Burzyńska

niesłychaną obfitość kulturowych wątków i tematów, to wręcz mówić o kulturalizmie jako nowym stylu refleksji teorc-tycznoiiterackiej,. następującym po poststrukturalizmie. Termin ten oznaczać miał typ metodologii oparty na połączeniu technik ! i kategorii wypracowanych przez badania kulturowe z rozmaity-; mi stylami analiz i interpretacji tekstów literackich, a jednocześ- i nie — odziedziczony po poststrukturalizmie światopogląd teoretyczny: pluralistyczny i pragmatyczny, wolny od esencjalizmu I i pozbawiony jakichkolwiek uniwersalistycznych pretensji¹. j Konsekwentne przechodzenie na stronę teorii kulturowej sta-ło się także widoczne w preferencjach terminów kluczowych. Poprzednie pokolenie teoretyków literatury - zwracał np. uwagę i David Gorman - posługiwało się przede wszystkim takimi po-1 jęciami jak: tekst, dyskurs, retoryka, znaczące/znaczone, kod, j czytanie i pisanie. Nowe natomiast uruchomiło takie kategorie jak: historia, społeczeństwo, polityka, ideologia, władza, ciało, kultura materialna².-Zdecydowanie zmieniło się także oblicze ] dawniejszych terminów - pisanie było bowiem obecnie pojmo- j wane jako „działanie społeczne”, czytanie zaś - jako „historyczna rekonstrukcja”. Tekst zanurzony w świecie — „worldly text”³* —jak mówili badacze amerykańscy - okazywał się znacznie bardziej związany z jego rzeczywistymi przemianami. Na listę za- j proponowaną przez Gormana wkraczały już również w tym cza- | sie takie niemniej ważne pojęcia, jak na przykład wspominana j już „płeć kulturowa” (gender)⁴, „rasa” czy „etniczność”. Zado- : mówienie się tych terminów w literaturoznawczym leksykonie potwierdzał także wydany w 1990 roku wspomniany słownik terminów literackich Lentricchi i Mc Laughlina.

Najważniejszymi kategoriami przeobrażającej się teorii li-atury stały się jednak terminy nie nowe, lecz opisane na J5wo i szczególnie intensywnie eksploatowane - tzn. „kultura" gjpdeologia”. Pod hasłem ;,kirltuTa^M,-opracowanym, jak pamięta-fdla potrzeb wspomnianego powyżej słownika przez Stevena ffeenblatta⁵⁰, obok definicji samego pojęcia (pojmowanego jako »eć negocjacji w procesie wymiany dóbr materialnych, idei, (poprzez instytucje niewolnictwa, adopcji czy małżeństwa -ćże i ludzi”), obok wzmianek> na-temat knlturowych-maUyc lkcjonujących w literaturze i „symbolicznej ekonomii” kultu-Swej, obok rozważań nad przydatnością pojęcia „kultura” w boranach literackich znalazły się także uwagi dotyczące „analizy Hturowej”, uznawanej przez autora za najwłaściwszy sposób* gpisU’ dawniejszych tekstów literackich* (przykłady tu podawa-~mochodziły głównie z Szekspira, Dickensa i Edmunda Spen-Sra), a przydatnej także w badaniu każdego „wielkiego” dzie-Iktóre - jak podkreślał badacz - nigdy nie jest neutralne wo-fec kultury,

fina analiza kulturowa — zwracał też uwagę Greenblatt - potrzebu-przecisnąć się poza granice tekstu, aby ustanowić powiązania między Ekstern a wartościami, instytucjami i praktykami obecnymi wszędzie Kulturze⁵¹.

jNie znaczyło to oczywiście - uzupełniał jakby w odpowie-n na ewentualne zarzuty Hillis Millera - że ma ona stanowić Substytut dla uważnego czytania”. „Analiza, kulturowa nie jest [bowiem z uwagi na swą definicję analizą zewnętrzną, ustawiającą się w opozycji do wewnęicyiej_>.formalne^analizy.xizieła^ztu-, a⁰⁵²-. JesKma raczej rozumiana jako „kompleksowa całość^ łą^ _ Jeżąca doświadczenia obydwu trybów badawczych. .Odwołując ”"|ftę do bogatej historii i rozmaitych użyć terminu „ideologia” (od ■francuskiej filozofii racjonalistycznej, poprzez użycia potoczne,

m_

³⁰ S. Greenblatt, Cułlure. Critical Terms for Literary Siudy, s. 225-232.

⁵¹ S. 226.

« Tamże, s. 227.

1

   Tendencja ta ujawnia się wyraźnie w tomie Cultural Studies, zob. np. Lidia Curti, What is Real and What is Not: Female Fabulations in Cultural Anały- j sis, tamże, zwł. s. 140-141.

2

   D. Gorman, The Wordly Text: Writing as Social Action, Reading as His to- \ rical Reconstruction, w: Literary Theory's Future(s), ed. by J. Natoli, Urbana-Chicago 1989, s. 181-182.

3

   Określenie Edwarda Saida przywoływane przez Gormana, op. cit.

4

   Zob. M. Hu mm, Słownik teorii feminizmu, przeł. B. Umińska i J. Mikos, Warszawa 1993,s. 164—166.