skanowanie0029

pobudzić do gruntowniejszych badań na tym polu — bardzo istotna wydaje nam się kwestia wpływu prac mistrzów nauk ścisłych z przełomu XIII i XIV wieku na ewolucję pojęcia czhsu. Rzecz pozostaje nadal nie wyjaśniona; dotyczy to szkoły angielskiej, w pierwszym rzędzie mertonianów, jak i paryskich mistrzów sztuk wyzwolonych, dynamicznej zbiorowości, którą ledwie aostrzegamy za postaciami również mało znanymi, jak Nicolas d’Autrecourt, Jean de Mirecourt, Jean Buridan, Mikołaj z Oresme i ów Jean de Kipa odkryty niedawno ⁴⁹ przez księdza Combes. W tym środowisku krytyka fizyki i metafizyki arystoteleso-wskiej oraz rozważania matematyczne i konkretne badania naukowe musiały doprowadzić do pojawienia się nowych poglądów na czas i na przestrzeń. Wiadomo mniej więcej, że pod wpływem badań nad ruchem jednostajnie przyspieszonym przeobraża się kinetyka.⁵⁰ Czy nie wystarcza to, aby przyjąć hipotezę, że podobnie jak ruch, również i czas postrzegany jest w nowej perspektywie? Już Arabowie dzięki połączonym badaniom w zakresie nauk ścisłych i filozofii podejmując na nowo kluczowe pojęcia nieciągłości, przejęte od starożytnych atomistów, odnowili sposób pojmowania czasu.^m

Być może u schyłku średniowiecza między naukami mistrzów z Oksfordu i Paryża a przedsięwzięciami kupców Genui, Wenecji, Lubeki istnieje związek o wiele bliższy, niż zwykło się sądzić, a także niż niewątpliwie sądzili oni sami. Być może właśnie za spra-

⁴⁹    A. Combes, Conclusiones de Jean de Ripa, wydanie krytyczne z wstępem i przypisami, 1956.

⁵⁰    Najnowsza bibliografia w: A. C. Crombie, Auguslin to Galileo..., 1957, s. 414—416. Zob. ponadto zwłaszcza prace nasi. autorów: M. Clagett, A. Koyrć, A. Maier, C. Michalsky, a także studia G. Beaujouan, a zwłaszcza jego szkic w: Histoire generale des Sciences, t. I, La Science antiąue et módievale, pod red. R. Taton, 1957. O źródłach tego prądu: H. Shapiro, Motion, Time and Place according to William Ockhamm, „Franciscan Studies” 1956.

⁵¹    Ś. Pines, Beitr&ge zur islamischen Atomenlehre, 1936; tenże, Les prócurseurs musulmans de la thóorie de 1’impetus, „Archeion” 1938.

wą ich sprzężonego działania czas ulega rozbiciu i czas kupca wyzwala się spod panowania czasu biblijnego, którego podstawowej ambiwalencji Kościół nie potrafi dłużej zachować.

Przełożył z francuskiego Andrzej Frybes