s198 (3)

WYROBY Z KAMIENIA I KOŚCI

„On obrabiał kamień, a ten kształtował go: uczył działać powoli, w skupieniu. Nauczył się być zadziwianym. Będzie obserwował wybrany kamień przez wiele dni, siedząc cierpliwie i paląc fajkę, wyczekując na moment, w którym objawi on swoją formę. Jego ręce odpoczywają. Kiedy zaczyna tworzyć, wie dokładnie, jak powinien działać. Pozwala, by kamień korzystał z jego kunsztu. Kamień w zamian pokazuje mu, jak należy umierać: spokojnie, z twarzą pełną słońca, kąpiąc się w deszczu, schnąc na wietrze, powoli, powoli przemijać”.

Stary Człowiek Rzeźbiący Kamień: Red Hawk,

Podróż czarownika

Prawie każda umiejętność leśnego rzemiosła wymaga użycia jakiegoś narzędzia tnącego. Najczęściej korzystamy z metalowych noży i siekier; lecz zdarza się, że nawet najlepiej przygotowany wędrowiec nie ma ich ze sobą. Właśnie w takich sytuacjach umiejętność produkowania kamiennych ostrzy jest bardzo przydatna. Kiedy indziej możesz mieć nóż, lecz kamienne narzędzie zrobione specjalnie w celu wykonania określonej pracy będzie dużo bardziej przydatne. Zawsze używam kamiennego drapacza¹ do produkcji strzał i wyprawiania skór. Kamienne narzędzia nie tną w ten sam sposób co stalowe ostrza i używa się ich inaczej. Żeby wykorzystać największe zalety tych narzędzi, trzeba lepiej poznać strukturę obrabianego materiału. Kiedy prowadzę zajęcia z uczniami, tłumaczę im, że gdyby w idealnym świecie nauczyli się robić na poczekaniu zastępcze narzędzia tnące, mogliby nie nosić ze sobą noży. Wielu z nich u'ątpi w skuteczność kamiennych narzędzi, lecz to właśnie kamień odegrał ogromną rolę w ukształtowaniu świata, w jakim dzisiaj żyjemy. Człowiek zaczął korzystać z kamiennych narzędzi kilka milionów lat temu.

Jeżeli wyobrazimy sobie ten czas jako jeden rok, to ludzie zaczęli ich używać 1 stycznia, a 13 grudnia ok. godziny 18 utraciły one dominującą rolę. Od tego momentu do 31 grudnia człowiek opanował metalurgię i tak rozwinął naukę oraz technikę, że mógł polecieć na Księżyc i wrócić szczęśliwie na Ziemię. W Europie kamienne narzędzia były z powodzeniem stosowane jeszcze w epoce brązu do momentu, w którym brązowe narzędzia stały się dostępne dla wszystkich.

Zanim oddasz się zgłębianiu tajników obróbki kamienia, muszę Cię ostrzec, że jest to bardzo wciągające zajęcie. Nie przychodzi mi do głowy żadna inna leśna umiejętność, może poza tropieniem, której praktykowanie byłoby równie absorbujące. Za każdym razem, kiedy podniesiesz kamień, zaczniesz dostrzegać tkwiące w nim możliwości. Gdy rozpoczniesz pracę, dzień minie jak minuta. W miaręjak Twoje możliwości i umiejętności będą się rozwijały, zaczniesz tworzyć coraz piękniejsze artefakty. Kiedy to nastąpi, do dalszego rozwoju będzie Ci potrzebna wymiana doświadczeń z innymi ludźmi zajmującymi się wytwarzaniem kamiennych narzędzi. Pełny opis technik krzemieniarskich przekracza zakres tej książki, więc to, co przeczytasz teraz, jest zaledwie wprowadzeniem w tajniki obróbki kamienia na poziomie użytecznym w warunkach walki o przetrwanie w naturalnym środowisku. Najważniejszym aspektem pracy w kamieniu jest poznanie skały, która będzie Twoim surowcem. W dziczy wybór odpowiednich materiałów jest raczej ograniczony, wszystko co możesz zrobić, to eksperymentować z lokalnymi surowcami, żeby określić, który z nich najlepiej nadaje się do Twoich celów i jaką techniką go obrabiać.

Skały są najpowszechniej występującym na Ziemi surowcem. Spotykamy je w wielu bardzo zróżnicowanych fonnach. Każda z nich ma własne unikatowe właściwości fizyczne, które decydują o tym, jaką techniką należy ją kształtować. Jeżeli napotkasz nie znaną Ci skałę, co do której masz wątpliwości, jak najlepiej ją obrabiać, pierwszym krokiem będzie poznanie jej właściwości. Czy jest krucha? Czy daje się łatwo szlifować? Czy rozwarstwia się jak łupek? Czy jesteś w stanie szybkim ukośnym uderzeniem odbić od niej odłupek, a jeśli tak, to czy ma on przełam o kształcie muszli małża (patrz poniżej: przełam muszlowy²)? Określenie jakości skały nie powinno zabrać dużo czasu. Zanim przystąpisz do pracy, staraj się zawsze wybrać skałę najlepiej nadającą się do wyprodukowania z niej narzędzia lub narzędzi, które zamierzasz zrobić.

Człowiek prehistoryczny pokonywał często ogromne odległości, żeby uzyskać najlepszy materiał na naizędzia, kosztem wielkiego wysiłku drążył szyby, by zdobyć krzemień, czasem zmieniał właściwości skały poddaj ąc ją obróbce termicznej. W regionach, w których brakowało skał nadających się do produkcji narzędzi, powstawały szlaki handlowe, którymi wędrował, często na duże odległości, zarówno suro-

199

1

Drapacz - krzemienne narzędzie wykonane z odiupka lub wióra, na którego końcu kształtuje się techniką półstronnego retuszu mniej lub bardziej zaokrągloną końcówkę zwaną drapiskiem. Drapaczami można zdejmować cienkie wióry z drewna lub kości. Niektóre typy drapaczy mogą służyć do cięcia (przyp. tłum.).

2

Przełam - tu rodzaj powierzchni minerału lub skały powstałej na skutek pęknięcia. Przełam muszlowy - przełam, którego powierzchnia, wypukła lub wklęsła, przypomina muszlę małża, typowy na przykład dla szkła wulkanicznego (obsydianu). Przełamem nazywa się również właściwość minerału, który nie ma wyraźnej łupliwości, polegającą na tym, że pęka on wzdłuż nieregularnych powierzchni.