Skanowanie 10 04 10 17 (26)

Jr\\\\\\ innych ludzi. Wychowanie dąży tu do wdrażania w subtelność W w.ipólczuwania z innymi, do rozumienia „ducha czasu”.

Inne stanowisko zajmuje Dresdner¹. Jest przekonany, że dziecko z natury jest artystą. Ujmuje ono świat od strony swej fantazji i stara się go przekształcać zgodnie ze swoimi fantazyjnymi pomysłami. Jego tendencja skierowana ku twórczości artystycznej nie powinna być tłumiona przez intelektualizm nauki, który nastawia na odbior-czość i bierność a nie na twórczość. To sztuka może posłużyć dla wychowania ludzi twórczych, ale ta sztuka musi być wyrażana w działaniu jednostki okazującym jej indywidualność i jej strukturę psychiczną. Wychowanie przez sztukę winno zatem mieć charakter ekspresjonistyczny, obdarzone zdolnością wyrażania swych wewnętrznych wartości, swych idei, przeżyć uczuciowych i dążności.

■Tymczasem impresjonizm pragnie ograniczyć się do biernego przyjmowania dzieł sztuki i wpływów świata i ich przeżywania. Nie może on więc wychować ludzi twórczych, umiejących działać. Natomiast wychowanie estetyczne pojmowane w sposób ekspresjonistyczny, może stosować sztukę dla rozwijania działania człowieka przez wyrażenie siebie. — Ten sposób pojmowania wychowania estetycznego ma raczej rysy woluntarystyczne i aktywne w przeciwstawieniu do uczuciowo-subiektywnego i biernego pojmowania go przez impresjonizm.

Syntezę obu kierunków wychowania przez sztukę, która już wykracza swoimi ideami pedagogicznymi poza samo wychowanie estetyczne przedstawił Alfred Lichtwark². Jest on inicjatorem „Hamburskiego Zrzeszenia Nauczycieli dla Pielęgnowania Wykształcenia Estetycznego W Szkole” (Hamburger Lehrewereinigung zur Pflege der kunstlerischen Bildung in der Sekule, 1896) i „Towarzystwa Hamburskich Przyjaciół Sztuki” (Gesellschaft hamburgischer Kunstfreunde), a ponadto trzech kongresów wychowania estetycznego, które odbyły się w Dreźnie, Weimarze i Hamburgu.

W działalności artysty widzi Lichtwark jedność impresjonizmu i ekspresjonizmu. Artysta musi przyjmować wpływy zewnętrzne i przerabiać je na własne wartości po to, aby móc wyrazić te wartości w swoim utworze. Taki ma też przebieg uczenie się: pod wpływem czynników zewnętrznych następuje przekształcenie się wewnętrzne człowieka i wyraża się znów na zewnątrz. Ale to przekształcanie się jest tylko w tym znaczeniu możliwe, że budzą się i rozwijają potencjalne siły własnej osobowości. Materiał dostarczany od zewnątrz jest przerabiany przez uczącego się na własną jego istotę. Dlatego Lichtwark przeciwstawia się czystej ekspresywnej aktywności wyrażania się na zewnątrz. Taka aktywność może łatwe sprowadzić niepokój, który nie pozostawia dość czasu na impresjonistyczne wchłanianie świata i przerabiania go na własne wartości. Stąd uznaje on zasadę „pasywnej aktywności”, a więc łączenia w wychowaniu biernego stanu umysłu w tym znaczeniu, że umysł nastawia się na receptywność z aktywnym wyrażaniem siebie na. zewnątrz.

• Umysł uczącego się jest zbliżony do umysłu twórczego artysty,, który także łączy receptywną pasywność przyjmowania wpływów zewnętrznych z aktywnym wyrażaniem siebie. Dlatego wychowanie estetyczne łączące impresjonizm i ekspresjonizm może stać się wzorem dla procesu uczenia się i nauczania. Nauczanie bowiem pobudza do samodzielnego i osobistego ustosunkowania się do świata i rozwija sposoby wyrażania tego stosunku. Stąd istotne są nie sama wiedza i jej zapas, ale wzrost sił umysłowych i uzdolnień. Stąd przeciwstawienie: „wiedzieć” i „móc” (Wissen — Kónnen). Szkoła dotychczasowa kładła nacisk na „wiedzę” i jej „słuszność” (Richtigkeit), tymczasem jej zadaniem jest rozbudzać poczucie „wartości”, „jakości” (Wertigkeit, Qualitat). Czyniła ona ucznia „nasyconym wiedzą” a powinna go czynić „głodnym wiedzy”.

Lichtwark nie jest zadowolony nie tylko ze współczesnej szkoły,, ale też z przeciętnego typu człowieka, którego ona wychowuje. Nie ma on rozbudzonego „oka dla sztuki”, a przez to też duszy własnej kultury: „okiem zmysłowym źle widzi a duszą wcale nie widzi”. Nie dostrzega kultury własnego narodu, gdyż odsuwa go od niej wychowanie klasyczne. Wychowanie to tworzy z ludzi wykształconych pewną kastę dzielącą społeczeństwo na warstwy patrzące na siebie z nieufnością. Lichtwark wyraźnie ocenia dotychczasowy kierunek wychowania jako klasowy, zwłaszcza gdy idzie o szkołę średnią.

61

1

   ■Der Weg der Kunst, 1904.

2

Die Kunst in der Schule, 1888; Obungen in der Betrachtung des Kunstzuerkes, 1900; Die Seele und das Kunstwerk, 1902; Der Deutsche der Zukunft, 1905.