skanuj0001

ROZDZIAŁ 7

MOTYWACYJNE ASPEKTY ZACHOWAŃ ORGANIZACYJNYCH. SATYSFAKCJA Z PRACY

7.1. Proces motywacyjny. Potrzeby a motywy

Procesy motywacyjne (motywacja) są podstawą aktywności człowieka. Motywacja jest więc rozumiana jako proces regulacji, który pełni funkcje sterowania czynnościami tak. aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Charakteryzuje ją dwie właściwości: kierunek i natężenie. Kierunek motywacji łączy się z celami, ku którym zmierza czynność, natomiast natężenie opisywane jest przez:

•    siłę procesu motywacyjnego rozumianą jako większą lub mniejszą zdolność do wyłączenia konkurencyjnych motywów, a więc jest to stopień, w jakim dany motyw kontroluje zachowanie;

•    wielkość motywu — własność, od której zależy rozmiar wyniku, jaki jest niezbędny do zaspokojenia motywu (motywacja jest tym większa, im więcej potrzeba, aby ją zaspokoić);

•    intensywność — własność, od której zależy mobilizacja organizmu, związana z realizacją danego motywu, i od której uzależniona jest ilość energii, jaką trzeba zużyć do osiągnięcia danego celu (wyniku) i wiążące się z tym podniecenie (im motywacja jest większa, tym silniejsza i bardziej intensywna)¹.

Oddziaływanie na ludzką motywację jest jednak, z powodu aktywności człowieka jako podmiotu działania, ograniczone. Człowiek ma bowiem zdolność do samoregulacji, co wyraża się w:

—    aktywnym poszukiwaniu informacji,

—    samonagradzaniu lub karaniu (porównywanie się z innymi jako źródło motywacji),

samodzielnym układaniu programów działania i dostosowywania warunków do ich realizacji (sam sobie stawia wymagania).

Powstaje w związku z tym pytanie, jak skutecznie oddziaływać na człowieka, jak kierunkować jego działania? Sądzę, że odpowiedź wymaga historycznego i porównawczego spojrzenia na zagadnienie motywacji ludzkiej.

Do wszystkich form zachowań, dzięki którym jednostka lub grupa usi łuje osiągnąć swój cel (cele), stosuje się pojęcie zachowania motywowanego. Aby natomiast wytłumaczyć fakt, że zachowanie motywowane jest trwale skierowane ku jakiemuś celowi, trzeba wyprowadzić je z pewnego, podtrzymującego takie dążenie stanu organizmu. Dla określenia tego stanu używa się właśnie określenia motyw. Psychologowie społeczni używają tego okre ślenia wtedy, gdy łączy pewien stan mobilizacji energii i cel. ku któremu energia ta jest skierowana. W podobnym znaczeniu, jak podają psychologowie społeczni, pojęcie motywu używane było przez klasyków socjologii humanistycznej, a zwłaszcza Maxa Webera². Interpretację motywu przeprowadzał on w kontekście działań społecznych. Każda jednostka jest, według M. Webera, wykonawcą sensownych działań. Przez „sens działania" rozumiał subiektywne intencje ludzi działających. Tak pojęty sens stanowić miał podstawę tworzenia się motywów. „Motywem — pisał Max Weber — nazywamy pewien związek sensowny działania z rzeczywistością, który samemu działającemu lub obserwatorowi przedstawia się jako »sensowny« powód danego zachowania”³. Dzięki pojęciu motywu można wyjaśnić zachowania ludzi, czyli podporządkować czynności zamiarom działającego i celom, do których on dąży.

Z przedstawionym rozumieniem pojęcia motywu wiążą się pytania: na czym ludziom zależy? i do jakich celów dążą? Z własnej obserwacji wiemy, że lista spraw, które absorbują ludzi, na których ludziom zależy, jest dosyć długa. Można ją jednak, w ślad za naukowcami, w pewien sposób uporządkować. Prób takich uporządkowań było wiele. Przytoczę tylko najpopularniejsze, odnoszące się zwłaszcza do motywacji pracy. Jedną z najbardziej znanych jest klasyfikacja potrzeb dokonana przez psychologa amerykańskiego A. Maslowa (1908-1970). Przedstawił on motywy działania pracownika jako pochodną następujących potrzeb⁴:

1) potrzeby fizjologiczne, które obejmują potrzeby zaspokajania głodu, pragnienia, snu, powietrza, odpowiedniej temperatury otoczenia, potrzeby seksualne itp.⁵,

73

1

Por. .]. Iteykowski, Teoria motywacji a zarządzanie, Warszawa 1975, s. 25-26.

2

   „Socjologia rozumiejąca” Maxa Webera [w:] J. Szczepański, Socjologia. Rozwój problematyki i metod, Warszawa 1969, rozdz. XII, s. 334.

3

   Ibidem.

4

   Por. Teoria A. Maslowa [w] K. B. Madsen, Współczesne teorie motywacji. Warszawa 1980, s. 415.

5

° Pierwotnymi zmiennymi motywacjami, np. w teorii P. T. Younga (1936 r.), były głód, mdłości, pragnienie, seks, karmienie, wydalanie moczu, defekacja, unikanie gorąca i zimna, bólu, głód powietrza, strach i gniew, zmęczenie, sen, ciekawość, instynkt społeczny, swędzenie. Madsen, op. cit., s. 606.