skanuj0011 (226)

237

Zasłona w ich umysłach i na naszych głowach: muzułmanki...

byli sprzeczności pomiędzy obrazem cywilizowanej fasady a ukrytą rzeczywistością zachodniego świata, okrutną dla wielu kobiet i dzieci¹².

W Iranie w okresie rządów dynastii Kadżarów ubrania zachodnich kobiet i dyskomfort, który musiały odczuwać, nosząc ciężkie, ciasne stroje, budziły zdziwienie Iranek. Uważały one, że społeczeństwa zachodnie były kobietom nieżyczliwe, ponieważ próbowały zmieniać kształt ich ciał, zmuszając je do noszenia straszliwych gorsetów (Tavakoli-Targhi 1991). Scena przywołana przez Mabro trafnie oddaje to, jak postrzegały się nawzajem wschodnie i zachodnie kobiety: „Lady Mary Montague, ponaglana przez inne kobiety w tureckiej łaźni, by zdjąć ubranie i dołączyć do nich, rozpięła bluzkę i pokazała im gorset. Widok ten sprawił, że uwierzyły w jej uwięzienie w maszynie, którą może otworzyć tylko jej mąż. Obie grupy kobiet widziały siebie nawzajem jako uwięzione, i rzecz jasna obie miały rację” (Mabro 1991, s. 23).

Wraz z postępującą dominacją Europy nad światem Orientu poczucie pewności siebie islamskich społeczeństw jako ludów i cywilizacji legło w gruzach. Wielu, próbując odzyskać stracony blask niezależności swoich nacji, gorliwie naśladowało zachodnie wzorce i zwyczaje, również te dotyczące stroju, i usiłowało zaszczepić je w swoich społeczeństwach. Wezwanie orędowników modernizacji do państwowego kształcenia kobiet często połączone było ze zdejmowaniem zasłony, jakby ona sama w sobie miała uniemożliwiać kobietom studiowanie czy aktywność intelektualną. Reformatorzy proponowali połączenie zdjęcia zasłony z formalną edukacją, co przynajmniej częściowo wynikało z ich przekonania, że dla Zachodu zasłona stała się symbolem „zacofania” ich społeczeństw. W wielu muzułmańskich społecznościach, zwłaszcza wśród miejskiej elity, patriarchalne prawa często nakazywały (i czasem wciąż nakazują) noszenie zasłony, by ograniczyć swobodę poruszania się kobiet i ich niezależność. Krytyka reformatorów wymierzona była głównie w izolację kobiet łączoną z praktyką zasłaniania, gdyż z oczywistych przyczyn izolacja i publiczna edukacja nie szły w parze. Jednak zasłona i etyka islamska w muzułmańskich kulturach są ze sobą powiązane, reformatorzy i zwolennicy modernizacji popełnili więc strategiczny błąd, łącząc zdejmowanie zasłony z formalnym wykształceniem. Siły konserwatywne, zwłaszcza część autorytetów religijnych, wykorzystały okazję, by w imię religii i rozbudzonego oporu społecznego uprawomocnić swój opór wobec proponowanych zmian. Edukacja jest zalecana przez islam tak samo kobietom, jak i mężczyznom, jednak opinia publiczna w dużej mierze sprzeciwia się zdejmowaniu zasłony¹³.

¹²    Parafraza wypowiedzi wschodniego radży podczas wizyty w Londynie, jednej z postaci powieści George’a Mereditha z 1891 r. One of Our Conąuerors (cyt. za: Mabro 1991, s. 17).

¹³    W Iranie po rewolucji islamskiej ściany klas, w których dorośli uczyli się czytania i pisania, ozdobione zostały plakatami, na których przypominano wypowiedzi Proroka, na przykład tę, że kobiety i mężczyźni w poszukiwaniu wiedzy mają udać się do Chin (dawniej najodleglejsze centrum intelektualne).