skanuj0005 (336)

231

Zasłona w ich umysłach i na naszych głowach: muzułmanki...

ludźmi, zwłaszcza nad kobietami (Tillon 1983). Teza ta jest mocniejsza w odniesieniu do muzułmanek, gdyż to one dziedziczą majątek i kontrolują go po zamąż-pójściu. Co prawda część spadku dziedziczona przez córkę jest równa połowie tego, co otrzymuje syn, jednak według religii ojciec nie ma prawa wydziedziczyć córek. Na ironię zakrawa fakt, że im więcej praw ekonomicznych miały kobiety, tym bardziej ich seksualność stawała się przedmiotem kontroli w toku rozwoju złożonych instytucji społecznych¹. Jednak rzadko praktykowano - wyjątkiem są tu majętne elity społeczne - izolację na większą skalę, ponieważ ekonomiczna aktywność i reprodukcyjna praca kobiet były niezbędne dla przetrwania gospodarstwa. W rzeczywistości w większości grup społecznych, szczególnie wśród ludności wiejskiej, obowiązywała segregacja i podział pracy według płci, a nie izolacja kobiet. Stosowanie praktyk kontrolnych mogło utrudniać muzułmankom zarządzanie majątkiem (jeśli go posiadały), jednak nie znosiło ich kontroli w tej kwestii².

Wraz ze zmianą społeczno-ekonomicznych warunków życia i wzrostem wartości produkcji fabrycznej i handlu jako głównych źródeł bogactwa i kapitału kobiety z klas wyższych zaczęły tracić pozycję, szczególnie w stosunku do mężczyzn ze swojej klasy. Ideologia izolacji utrudniała kobietom dostęp do gwałtownie zmieniającego się rynku oraz do informacji na jego temat, co ograniczało ich ekonomiczne możliwości. W konsekwencji pogorszyła się społeczno-ekonomiczna pozycja kobiet względem ich mężów. Co więcej, nieformalne instytucje społeczne, powiązania klasowe i więzi rodzinne, które w pewnym zakresie chroniły kobiety, gwałtownie się załamywały. Znajomość tego kontekstu, choć często lekceważona, jest istotna dla zrozumienia powodów, które skłoniły kobiety z wyższych klas na Bliskim Wschodzie do radykalniejszego zaangażowania się w ruch kobiecy. W Egipcie, gdzie społeczno-ekonomiczne zmiany miały najgwałtowniejszy przebieg, ruch kobiecy rozwinął się w zorganizowaną i efektywną siłę polityczną, na której zlekceważenie inne grupy o charakterze politycznym nie mogły sobie pozwolić (Kader 1988, Ja-yawardena 1986, Hoodfar 1989). Kobietom z innych grup społecznych „nowoczesne” i „tradycyjne” ideologie dotyczące tego, co domowe, często nie pozwalały podjąć lepiej płatnej pracy w sektorze publicznym, zwłaszcza jeśli wiązała się ona z podróżowaniem i kontaktami z mężczyznami spoza rodziny. Ponadto wczesnonowocze-sne rządy, wzorując się na modelu europejskim, sponsorowały szkolenia dla obywateli w takich dziedzinach jak prawo handlowe i międzynarodowe, inżynieria i handel, na długo jednak zamknęły te możliwości przed kobietami. Przyczyniło się to do

1

   Dobrym przykładem jest sytuacja kobiet z wamy braminów Nambudiri, poprzez które rodzinny majątek przechodzi z pokolenia na pokolenie i które są ściśle odizolowane. Polecam omówienie Mary Douglas (2007).

2

   Znaczna część majątku, który był w posiadaniu kobiet, na przykład złoto czy ziemia uprawna, mogła być zarządzana z terenu gospodarstwa. Była to szeroko rozpowszechniona praktyka wśród mężczyzn i kobiet należących do elity w okresie Imperium Osmańskiego.