skanuj0019 (194)

6.2. Wpływ czynników antropogenicznych na przyrodę Polski

229

W niektórych regionach kraju lasy zostały całkowicie zniszczone już w XII wieku, jak choćby buczyny na stokach Karkonoszy wytrzebione na użytek hutnictwa metali, a kilkadziesiąt lat później także hut szkła, albo lasy tatrzańskie i bory w oko-■cach Olkusza, zdewastowane w XIII wieku w związku z rozwojem przemysłu wydobywczego węgla, rud srebra i ołowiu, a także na użytek licznie powstających kuźnic. Lokalna dewastacja lasów spowodowana rozwojem górnictwa i hutnictwa miała miejsce głównie w południowej części kraju, natomiast wyrębu drzew leśnych ■a potrzeby produkcji smoły, węgla drzewnego i potażu dokonywano także na pozostałych obszarach. Eksploatowane lasy pozostawiono samym sobie, zatem odnawiały się one zazwyczaj samoistnie, dzięki czemu utrzymywał się naturalny skład gmmkowy drzewostanów.

Początki

trwałych

zniszczeń

przyrody

Do końca XVIII wieku człowiek wprawdzie zdołał zmienić wielkie obszary ■aturalnej przyrody, głównie puszczańskiej, chociaż także związanej z dolinami rzek i terenami od dawna pozbawionymi lasów, ale dopiero w XIX wieku rozpoczął się proces głębokich i trwałych przekształceń krajobrazów i przyrody naszego kraju. Objął on swym zasięgiem zarówno lasy, jak i trudno dostępne tereny nieleśne, mbagnione lub z innych powodów charakteryzujące się niewielką przydatnością ■obliczą, dotychczas wolne od jakiejkolwiek presji człowieka. W XIX i XX wieku ■egatywny wpływ na krajobraz i różnorodność biologiczną miały szczególnie: gospodarka leśna, rolnictwo, gospodarka wodna i rybacka, przemysł, transport, gospodarka przestrzenna i urbanizacja.

Surowcowa

gospodarka

leśna

Lasy, które przetrwały do końca XVIII wieku, były przez następne 150 lat bez-itośnie eksploatowane. Zamiast dotychczasowych wyrębów pojedynczych drzew lub kh niewielkich skupisk zaczęto na coraz szerszą skalę stosować wielkoobszarowe aęby całkowite¹, bez względu na konfigurację terenu. Taki typ rębni powodował wiele niekorzystnych zmian w środowisku przyrodniczym, m.in. degradację i erozję ffcb, uruchomienie lotnych piasków na terenach sandrowych, wysięki wód na •Łszarach o wysokim poziomie wody gruntowej. Całkowicie ogołocone z roślin pmńerzchnie zrębowe wprawdzie zalesiano, ale według schematycznego modelu ^■kiofunkcyjnej, surowcowej gospodarki leśnej, obowiązującej w Polsce jeszcze prll połowie minionego wieku.

Wprowadzenie

leśnych

monokultur

h Niezależnie zatem od właściwości siedlisk wprowadzano jednowiekowe sadzonki sosny, rzadziej świerka, pochodzące z upraw szkółkarskich, w których preferowano jedynie określone gatunki drzew leśnych i ich ekotypy najbardziej pożądane ■gospodarczego punktu widzenia oraz stosowano wyselekcjonowany materiał roz-®nażeniowy (głównie nasiona), pochodzący często spoza obszaru Polski. Zabiegi ■■lęgiiacyjne (cięcia, czyszczenia, trzebieże) w takich sztucznych lasach ogranicza-m się niemal wyłącznie do drzewostanu i polegały na eliminacji osobników

1

ftęby całkowite to powierzchnie, z których w ramach użytkowania rębnego usunięto cały drzewostan, przygotowa-* x senowienia, czyli do zalesienia w najbliższych dwóch latach.