skanuj0027 (130)

6.2. Wpływ czynników antropogenicznych na przyrodę Polski

237

bywania węgla brunatnego, siarki, surowców skalnych lub rud metali została poddana kosztownym zabiegom rekultywacji.

Źródła antropogenicznych zanieczyszczeń środowiska

Głównym źródłem antropogenicznych zanieczyszczeń powietrza, wód powierzchniowych i gleby, szkodliwych lub wręcz toksycznych dla żywych organizmów, były i nadal są w naszym kraju huty, elektrownie i elektrociepłownie, cementownie i inne zakłady przemysłowe, skoncentrowane w kilkunastu okręgach przemysłowych. Najgorsza sytuacja panuje w śląsko-krakowskiej aglomeracji okręgów przemysłowych (górnośląskim, krakowskim, bielskim, opolskim i częstochowskim), zajmujących 6% powierzchni kraju i skupiających ok. 7 min ludzi (1/4 ogółu zatrudnionych w przemyśle). Ze względu na stopień przekształcenia środowiska oraz poziom zanieczyszczenia powietrza, wód i powierzchni ziemi Górnośląski Okręg Przemysłowy powstały w wyniku koncentracji górnictwa węglowego, hut, później także zakładów przeróbki metali oraz przemysłu maszynowego i chemicznego, traktowany jest wręcz jako odrębna jednostka geograficzna. Napływ ludności zatrudnionej w kopalniach, hutach i fabrykach sprzyjał żywiołowej rozbudowie miast (Katowic, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Zabrza, Bytomia, Tych, Chorzowa, Sosnowca) i związanej z nimi infrastruktury, co spowodowało drastyczne ograniczenie przestrzeni przyrodniczej. Chociaż Górnośląski Okręg Przemysłowy jest spektakularnym przykładem antropogenicznej degradacji środowiska przyrodniczego, to zły stan powietrza, wód powierzchniowych i gleb charakteryzuje także inne ośrodki przemysłowe, zwłaszcza krakowski, szczeciński, łódzki, bełchatowski, turoszowski, rybnicki i koniński.

Zanieczyszczenia

powietrza

Do głównych zanieczyszczeń powietrza związanych z przemysłem, bezpośrednio lub pośrednio szkodliwych dla organizmów żywych, należą:

■    pyły emitowane w największej ilości przez cementownie, zakłady energetyczne, zakłady przemysłu metalurgicznego oraz składowiska surowców i odpadów;

■    gazy: dwutlenek siarki, tlenki azotu i tlenki węgla, wydzielane głównie przez elektrownie i elektrociepłownie oparte na węglu kamiennym i brunatnym, chociaż także przez zakłady przemysłu metalurgicznego i pojazdy mechaniczne;

■    fluor, siarkowodór, węglowodory, kwas siarkowy i fenole^{1 2}, jako uboczne produkty przemysłu chemicznego;

■    metale ciężkie®, których podstawowym źródłem jest motoryzacja, w mniejszym stopniu także przemysł metalurgiczny i niektóre gałęzie przemysłu chemicznego.

1

   Fenole to związki aromatyczne, jedne z najbardziej uciążliwych dla otoczenia. Dostają się do wód wraz ze ściekami bmunalnymi i przemysłowymi (z rafinerii, wytwórni tworzyw sztucznych, koksowni, przetwórstwa drzewnego i włókna syntetycznego). Woda zanieczyszczona fenolami ma odrażający smak, a ryby w niej żyjące nie nadają się do spożycia. Są to substancje toksyczne, często wywołujące oparzenia skóry.

2

   Metale ciężkie dostają się do wód wraz ze ściekami przemysłowymi, z odpadami, ze spływami z pól, z hałd hutniczych. Mają zdolność kumulowania się w osadach dennych, są toksyczne dla roślin, zwierząt i człowieka. Mogą powodować trwałe i nieodwracalne uszkodzenia różnych narządów, np. nerek, mózgu, rdzenia kręgowego.