skanuj0035 (46)

72 NAUKA O AK fACH LUUZKK II

tyw skłania do podjęcia odpowiedniej decyzji połączonej z wielką trudnością z powodu oddziaływania silnych motywów przeciwnych. Dzieje się tak, kiedy np. człow ick zmuszony jest do wyzbycia się czegoś, co równocześnie bardzo chciałby zachować. Przykładem może być podróżny, któremu grozi zatonięcie, co zmusza go do wyrzucenia w morze nawet cennych bagaży, byle tylko uratować życic.

Akty zachcenia

W zakończeniu omawianego podziału aktów w olnych w spomnieć jeszcze wypada o nietypowej grupie tzw. aktów zachcenia {yolitum).

Przez akty zachcenia rozumie się akty chcenia, których przedmiotem jest rzecz lub stan rzeczy w zasadzie niezależny od woli człowieka. Samo chcenie stanowi oczywiście akt wolny ze strony człowieka, ale zwraca się ono ku czemuś, czego urzeczywistnienie nic leży już w^f jego mocy. Jest to sfera naszych życzeń, pragnień, tęsknot wybiegających poza granice sprawczych możliwości człowieka.

Struktura aktu woli

Chodzi tu o wyszczególnienie tych elementów zarówno ze strony rozumu, jak i woli. które w sumie składają się na pełną rzeczywistość świadomego aktu wyboru. Zagadnienie to m3 bardzo długą historię, w swoim czasie było przedmiotem nader żywego zainteresowania ze strony filozofów”. Dziś nic przypisuje mu się już tak wielkiej wagi i dlatego wystarczy podać jego najistotniejsze elementy. Otóż. wedle współcześnie pow szechnie w śród etyków chrześcijańskich przyjętej opinii, wyróżnia się pięć aktów rozumu, pięć aktów woli oraz jeden akt władz wykonawczych.

Jako pierwsze w szeregu tych aktów występuje tzw. spostrzeżenie dobra (timplex apprehensio boni) ze strony rozumu i przedłożenie go woli, która odpowiada na to aktem tzw. pragnienia dobra (simpiex lilio), wyrażającym pierwszą skłonność woli człowieka względem tego dobra

Z kolei następuje sąd rozumu (iudlcium ci/ra/lnem), że dobro to odpow iada woli i jest możliwe do osiągnięcia. W woli rodzi się wtedy zamierzenie (intentio) lego dobra.

Por O. Lottm, Psychologie et morale au XIP et XJIP siecles, ćd. 2‘ Gcmbloux 1957, 1.1. s 39J-424. Por Krąpiec, Decyzje bytem moralnym, w: Odzsskoć {wiat realny, s. 444 448

, iytn kończą się akty rozumu i woli względem dobra jako celu działania „i, v i, ko. rozpoczyna się zaś seria działań tychże władz względem środków ,    . ••l/ących do osiągnięcia lego celu.

i Hity w ięc najpierw namysł (consilium) rozumu, czyli rozważanie, co dla

...... /.unicrzoncgo dobra okazuje się konieczne, a przynajmniej po/.y-

...... Na przedłożone przez rozum odpowiednie środki wola odpowiada

...... tleniem, czyli zgodą (consensus).

i fi /y/woleniu woli rozum określa, który z dostępnych środków uznać .. .u-i-, a najwłaściwszy, czyli wydaje sąd o wyborze, zwany też rozmysłem

.......... ihscntiwm). Na jego podstawie wola dokonuje wyboru (clcciio).

Ul wyisaiu zamyka łańcuch środków prowadzących do celu. Pozostają akty związane z osiągnięciem celu.

/«• ii -ns rozumu należą do nich przedstawienie (intimatio) przedmiotu i .In dccyzji woli, co powoduje akt nakazu (imperium) ze strony woli I ■ h! wpływem woli następuje zastosowanie w ładz wykonawczych w celu

•    » ......ukazu woli, czego kresem jest osiągnięcie zamierzonego dobra

i m v • ti/ywanic, obejmujące w sobie akty rozumu i woli.

i iMdto/ony schemat elementarnych części składowych pełnej struktury • i ■ t ti aktu ludzkiego nic zawsze się urzeczywistnia w konkretnym

•    ui 1)1111 i/łowicka w całej swojej rozciągłości. Nader często działanie to . u |v*>tać uproszczoną, szczególnie wtedy, kiedy nic zachodzi potrze-¹ • • t ut In nad środkami i dokonanie wyboru najodpowiedniejszego z nich !'w taili.i jm.szczególne elementy działania rozumu i woli mc wyodrębniają •)« w .si.itl.tmości człowieka, ale zrastają się w jeden psychologiczny przc-•*»*, % którym niekiedy tylko elementy poznawcze i wolitywne zaznaczają •i». . ,. *>nirj w odpowiednich momentach Schemat ten stanowi zatem owoc

•    ¹¹ * u Mti/olk/ncj. usiłującej za jego pomocą stworzyć idealny obraz, który •. u «s*l wewnętrzną złożoność oraz wzajemne przenikanie się rozumu i woli

l i w świadomym akcie ludzkim.