skanuj0103 (13)

210 AKSJOI IX HA I IYCZNA

Duże znaczenie dla zagadnienia istnienia absolutnych wartości moralnych posiada dorobek dwu szkól etnologicznych, które sięgając początkami ostatnich lat przed pierwszą wojną światową zdobyły sobie duże uznanie w św ic-cic naukowym w latach międzywojennych, a nic straciły go w zupełności po dziś dzień Chodzi o tzw. szkołę historyczną w etnologii oraz szkołę funkcjonalną Malinowskiego. Przedstawiciele pierwszego kierunku (Koppers, Schc-bcsia, Gusindc) badali najbardziej prymitywne ludy zbicracko-łow icckic Ziemi Ognistej w Ameryce Płd. (Yahganowie). Afryki podzw rotnikowej (Pigmeje) i w Indiach. Natomiast terenem badań B. Malinowskiego były ludy papuo* mclanczyjskic. zamieszkałe w Nowej Gwinei na wyspach Trobriandzkich.

W latach powojennych, a więc współcześnie, bardzo ożyw ioną działalność rozwija tzw. szkoła antropologiczna amerykańska (R. B. Brandt, R. Linton, C. Klockhohn, M. Ginsberg) oraz ośrodek badawczy Uniwersytetu Notre Dante (Glucknunn). które hadają pojęcia prawno-moralne niektórych szczepów pół-rtocno-amerykańskich Indian (Hopi) oraz ludów afrykańskich (np. Horoise) Badacze ośrodka Notre Damę prześledzili także pojęcia prawno-moralne wielkich cywilizacji pozachr/cścijańskich (judaizm, islam, hinduizm, kultura chińska).

Częściowe opracowanie danych etnologicznych dostępnych dzisiejszej etnologii dał R Mohr w pracy pt. Die christHche Ethik im Lichte der Eihnolo-y'ic'⁰. Cenne materiały znajdują się również w kilku artykułach i innych publikacjach dostępnych w języku polskim⁷¹.

Jest rzeczą bezsporną, że przytoczone źródła (i ich opracowania) mają charakter, w porów naniu z ogromem rzcczyw istych dziejów ludzkości, w wysokim stopniu fragmcntatryczny i niejednolity. Szczególne trudności przy ustalaniu ich autentycznej siły dowodowej nastręczają różnice zaznaczające się w mentalności społeczeństw, przynależnych do różnych kręgów kulturowych i różnych epok historycznych. Mimo to wysunięte zastrzeżenia choć usprawiedliwiają konieczność stosowania specjalistycznych metod i krytyczną ostrożność przy wysuwaniu na ich podstawie ogólnych wniosków - jednak ze względu na bogactwo nagromadzonych materiałów nic podważają wartości pewnych elementarnych danych zawartych w wymienionych źródłach. W naszym wypadku dane te odnoszą się do najbardziej podstawowych, zasadniczych składników świadomości moralnej objętych nimi ludów. Ponieważ społeczeństwa, których świadomość moralna została zreferow ana w tych

'* R Mohr. Dte christlkhe Elhik im Uchle der Ethnologie. w: HanJtwch der Morał-theologie. IV B.. Munchen 1954.

^7: II Wiśkiewiez, Powszechność preria naturalnego. St Phil. Chr. 4 (1968) I, s 119-134; T. Chod/idło. SVD, Etyka ludów pierwotnych, Rocz. Tcol.-Kan 19 (1972) 2. s 131-144; M. Faliszek SVD. Obowiązki moralne u ludów pierwotnych (Indian) Ziemi Ognistej. Rocz. Teol.-Kan 23 (1976) 3, s. 61-74. S. Witek, Idee moralni w literaturze mądrościowrj starożytnego Egiptu Rocz Teol.-Kan. 23 (1976) 3. 81-83; S Jedynak. Etyka starożytnego Wschodu Warszawa 1972.

źródłach, zamieszkują wszystkie obszary geograficzne na kuli ziemskiej, żyły w różnych epokach historycznych, a ponadto przedstawiają właściwie wszystkie stopnic rozwoju cywilizacyjnego, od najpierwotniejszych kultur ludów pigtncjskich aż po wysoko rozwinięte cywilizacje hinduską i chińską, w takim razie można przyjąć jako uzasadnione twierdzenie, że odtwarzają one w zasadniczych przynajmniej liniach stan świadomości moralnej w skali ogólnoludzkiej.

2. Zasadniczy tok wywodu

1° Na pierwszym jego etapie, tytułem przykładu, dokonujemy zestawienia odpowiednich elementarnych kategorii wartości, które następnie stanowić będą przedmiot właściwego wywodu. Chodzi między innymi o następujące idee moralne wyrażające idealne wzorce postępowania człowieka jako istoty rozumnej; np. kult Boga czy bóstwa, szacunek dla rodziców, sprawiedliwość, wierność, gościnność, prawdomówność itp. Tym idealnym wzorcom odpowiada znowu zło działań będących ich zaprzeczeniem, a więc np. znieważenie Boga czy bóstwa, rodziców, krzywda, zdrada, niegościnność. kłamstwo itp.

2" Wartości te stanowią odrębną kategorię wartości moralnych, ponieważ:

a)    są powszechnie (a więc zarówno przez nas, jak i przez wszystkich innych ludzi) cenione, chwalone, nagradzane, natomiast ich zaprzeczenie spotyka się z. powszechnym potępieniem i budzi oburzenie. Wystarczy bowiem uświadomić sobie, czym są poszczególne wartości, aby uznać zarazem. że są czymś dobrym i zasługują na aprobatę, to zaś. co stoi z nimi w sprzeczności, wyraża jakieś zło i winno być potępione;

b)    towarzyszy im mniej lub więcej wyraźne odróżnienie od wartości pozamoralnych. Mówi nam o tym przede wszystkim nasze własne doświadczenie, na podstawie którego uświadamiamy sobie, że takie wartości, jak sprawiedliwość, prawdomówność czy wierność różnią się np. od zręczności ciała czy bystrego umysłu. Owszem, uznajemy też, że sprawiedliwość czy wierność stanowią wyższe i doskonalsze wartości, aniżeli sprawność fizyczna i inteligencja, mimo że w odniesieniu do konkretnych osobników oceny te ulegają pewnym modyfikacjom (np. pejoratywny sens oceny: dobry, ale naiwny, uczciwość nie popłaca).

3° Ustaliwszy, że wartości moralne stanowią św iat odrębnych wartości, dochodzimny z kolei do wniosku, że są one powszechnej niezmienne. Zakładając ogólnoludzki zasięg przyjętych przez nas źródeł, stw ierdzamy, że wymienione pr/cz nas idee moralne (i jeszcze inne) występują w świado-