skanuj0007

12    2, Bpistemologiczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

ani nie przedstawia ich interpretacji. Na końcu, po tym, jak „wszystko z siebie wyrzuciła”, klientka dochodzi do wniosku, że terapeuta ją rozumie, i sama przedstawia interpretację: „Nie mogłam powiedzieć, że nienawidzę siebie. [...] Więc przyszły mi do głowy wszystkie te straszne rzeczy, które mogłam ci zamiast tego powiedzieć”. Możemy stwierdzić, że interwencje terapeuty nie były całkowicie nieułrierun-kowane. Klientka wprowadziła kilka wątków - takich jak niechęć do przyjścia na terapię, nieskuteczność terapii, niezgoda na tezę terapeuty, że została skrzywdzona przez ojca - a terapeuta konsekwentnie powtarzał i streszczał jej negatywne wypowiedzi, co doprowadziło kobietę do emocjonalnego wglądu.

Tfen fragment wywiadu terapeutycznego pokazuje, że wywiad badawczy może korzystać z technik wypracowanych w ramach specjalizacji terapeutycznej, a zarazem wskazuje na różnice między wywiadem terapeutycznym a badawczym. Podczas gdy powtarzanie i parafrazowanie wypowiedzi badanego jest specyficzną cechą wielu wywiadów badawczych, osobisty konflikt i wypowiedzi o silnym ładunku emocjonalnym, wywoływane w ramach sesji terapeutycznej, wykraczają poza granice etyczne wywiadu badawczego. Długotrwała i intensywna relacja terapeutyczna może prowadzić do uzewnętrznieniu ukrytych, bolesnych wspomnień i dać jednostce wgląd w głębsze wymiary jej osobowości, co jest trudno osiągalne i w zasadzie etycznie niedopuszczalne w krótkim wywiadzie badawczym. Celem wywiadu badawczego jest uzyskanie wiedzy na temat badanego zjawiska i wszystkie zmiany zachodzące w respondencie są jedynie efektem ubocznym. Celem wywiadu terapeutycznego jest natomiast ułatwienie pacjentowi zmiany, a uzyskanie przez proces terapeutyczny ogólnej wiedzy na temat ludzkiej kondycji pozostaję efektem ubocznym udzielanej pacjentom pomocy w przezwyciężaniu ich neurotycznego cierpienia.

Mimo tak istotnych różnic, badacze prowadzący wywiady jakościowe nadal mogą się uczyć z wywiadów terapeutycznych. Dotyczy to nawiązywania kontaktu - „relacji”, wzajemnego zrozumienia, sposobów zadawania pytań i słuchania oraz interpretowania znaczeń wypracowanych w wywiadzie terapeutycznym. Równie ważne jak uczenie się z wywiadów terapeutycznych jest dostrzeżenie przez badaczy jakościowych metodologicznych i etycznych różnic w technice prowadzenia wywiadu terapeutycznego i badawczego. Przykładowo, Freud ostrzegał przed naukowym opracowywaniem przypadku w trakcie terapii, ponieważ zakłóciłoby to otwarte podejście terapeutyczne, w ramach którego postępuje się „jak gdyby bez żadnego zamiaru, gdy pozwalamy się zaskoczyć temu czy innemu zwrotowi w terapii, gdy wychodzimy temu naprzeciw w postawie bezbronności i bez żadnych powziętych z góry założeń” (Freud 2007, s. 138). Jeśli wywiad badawczy wyzwala ekspresję osobistych odczuć i emocji, badacz powinien zadbać o to, by nie zamienił się on w sytuację terapeutyczną, która znajduje się poza granicami bezpośredniej czy pośredniej sytuacji wywiadu i z którą badacz może nie umieć sobie poradzić.

Badacz jako górnik lub jako podróżnik

Przejdę teraz od dyskusji nad sposobem rozumienia wywiadu badawczego oraz jego relacji wobec innych form wywiadów do koncepcji wiedzy wytwarzanej w ramach interakcji zachodzącej podczas wywiadu. Przeciwstawne metafory - badacza jako górnika i badacza jako podróżnika - mogą być ilustracją dwóch różnych epistemologicznych koncepcji prowadzenia wywiadu jako odpowiednio procesu gromadzenia wiedzy albo procesu konstruowania wiedzy. Przez metaforę rozumiem tu wyjaśnianie jednej rzeczy przez odwołanie się do innej. Zaproponowane tu dwie metafory prowadzenia wywiadu, choć nie są logicznie sprzeczne, mogą skłonić badacza do zastanowienia się nad tym, do jakich koncepcji wiedzy odwołuje się w swoim projekcie badawczym.

W metaforze górnika wiedza jest postrzegana jako znajdujący się pod ziemią metal, a badacz jako górnik, który wydobywa to cenne dobro. Nieskażona przez badacza-gómika wiedza czeka we wnętrzu badanego podmiotu na odkrycie. Z czystego doświadczenia podmiotu badacz wydobywa bryłki wiedzy, niezanieczyszczone przez żadne sugerujące pytania. Te bryłki można rozumieć jako obiektywne, faktyczne dane albo autentyczne, subiektywne znaczenia. Osoba prowadząca wywiad zdejmuje powierzchniowe warstwy świadomego