skanuj0015

68 3. Etyczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

samego badacza, ponieważ stanowi on główny instrument uzyskiwania wiedzy. Znajomość kwestii wartości, dyrektyw etycznych i teorii dotyczących etyki może pomóc w dokonywaniu wyborów, które zrównoważą naukowe i etyczne aspekty badania. W końcu jednak rzetelność badacza - jej czy jego wiedza, doświadczenie, szczerość i uczciwość - jest decydującym czynnikiem. Skoro mamy opierać się na zmyśle etycznym badacza, ważne staje się rozwijanie umiejętności etycznego prowadzenia wywiadów.. Sprzyjają temu między innymi rozmowy z innymi przedstawicielami środowiska akademickiego czy niektórymi spośród badanych oraz analizowanie złożonych etycznie przypadków (Brinkmann, Kvale 2005).

Niezależność projektu badawczego może zostać osłabiona zarówno odgórnie, jak i oddolnie - przez tych, którzy finansują badanie, lub przez samych badanych. Zobowiązania wobec którejś z tych grup mogą sprawić, że badacz będzie pomijał pewne wyniki i podkreśla! inne ze szkodą dla badania, które powinno ukazać dane zjawisko w jak najbardziej zrozumiały i bezstronny sposób. Prowadzenie wywiadów jest interaktywną formą realizowania badań, a z powodu bliskich relacji z respondentami osoby prowadzące wywiady mogą być szczególnie podatne na wchodzenie w tworzone przez nich koalicje. Badacze mogą tak mocno identyfikować sj® s badanymi osobami, że stracą profesjonalny dystans i zaczną interpretować i przedstawiać wszystko z ich perspektywy - co w kategoriach antropologicznych określa się jako „asymilowaaie się” (going native).

jfela bądacza prowadzącego wywiady może wywołać napięcie między profesjonalnym dystansem a osobistą przyjaźnią. Na przykład z punktu widzenia zaangażowanej etyki troski osoba prowadząca wywiad jest postrzegana jako przyjaciel czy przyjaciółka, ciepły i troskliwy badacz, Mfezęsna koncepcja badacza jako troskliwego przyjaciela była pćźniej krytykowana z perspektywy feministycznej. Jean Dun-combe i Julie Je.ssop (2002) wskazują, że okazanie przez osobę prowadzącą wywiad poufałości i empatii możewipaćsipz udawaniem przyjaźni i uprzedmiotowieniem relacji pozbawionej jakiegokolwiek szerszego namysłu etycznego. Kiedy badacz znajduje się pod dużą presją, by przedstawić wyniki badania komercyjnemu pracodawcy albo opisać je w swojej rozprawie doktorskiej, okazywanie empatii podczas wywiadu może być podstępnym sposobem uzyskania od respondentów świadomej zgody i przekonania ich do ujawnienia doświadczeń lub emocji, które chcieliby oni później zachować w tajemnicy czy nad którymi woleliby się nie zastanawiać. Badaczka i terapeutka Jette Fog (2004) podkreśla, że wiedza badacza dotycząca tego, jak wytworzyć relację i przebić się przez warstwę ochronną respondenta, może być „koniem trojańskim” pozwalającym wejść w te obszary prywatnego życia badanego, do których nie jesteśmy zaproszeni. Wykorzystanie takich pośrednich technik, uzasadnione w przypadku wywiadu terapeutycznego, staje się etycznie wątpliwe, gdy stosuje się je w badaniach i celach reklamowych.

Mikro- i makroetyka w badaniach z wykorzystaniem techniki wywiadu

Zazwyczaj zwraca się uwagę na te problemy etyczne wywiadów, które wiążą się z osobistymi konsekwencjami udziału respondentów w badaniach, natomiast często pomija się społeczne skutki prowadzenia wywiadów. Podążając tropem powszechnych rozważań dotyczących etyki badań, skupiałem Się do tej pory na mikroetyce sytuacji wywiadu i jej możliwych skutkach dla uczestniczących w niej osób. Teraz skoncentruję sę na zarysowaniu perspektywy makroetycznej i wskazaniu potencjalnych konsekwencji wiedzy tworzonej w trakcie wywiadów dia szerszej sytuacji społecznej (zob. Brinkmann, Kvale 2095), Odwołując się do rozważań nad historycznymi badaniami z wykorzystaniem techniki wywiadu, przedstawionych w rozdziale 1, wskażę możliwe konflikty między roszczeniami etycznymi stawianymi z perspektywy mikro i makro.

W zależności od tego, czy przyjmiemy perspektywę mikro, czy makro, staniemy w obliczu odmiennych problemów etycznych. Osoba badana może postrzegać sytuację wywiadu jako pozytywną, ponieważ badacz, będący autorytetem naukowym, wykazuje zainteresowanie tym, co ma ona do powiedzenia. Jednak szersze społeczne konsekwencje wiedzy tworzonej w toku wywiadu w niektórych przypadkach mogą być problematyczne. Przykładem mogą być tu badania w zakła-